Γράφει η ΜΑΓΔΑ ΤΣΙΡΟΓΙΑΝΝΗ
ΤΑ ΝΕΑ Βιβλιοδρόμιο σελ.7, Σαββατοκύριακο 2-3 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2023
Αντώνης Νικολής
Συμφορά από το πολύ μυαλό
Ο Αντώνης Νικολής, πεζογράφος (και κλασικός φιλόλογος), έπειτα από τρεις νουβέλες και δύο μυθιστορήματα, ήταν ίσως επόμενο να γράψει ένα έργο με μεγάλη λογοτεχνική και ιστορική ενδοχώρα, τον κόσμο της μεγαλύτερης διάδοσης της ελληνικής γλώσσας στον δεύτερον αιώνα μ.Χ., εποχή της Β’ Σοφιστικής και του αρχαίου μυθιστορήματος. Τότε που έζησε ο Λουκιανός (120-180 μ.Χ. περίπου) απ’ τα Σαμόσατα της Κομμαγηνής, ένα εξελληνισμένο βασίλειο απ΄ τον καιρό των Επιγόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στην τότε Συρία.
Έργο του Λουκιανού είναι ο λίβελος (επιθετικό κείμενο πολεμικής) «Περί της Περεγρίνου τελευτής». Κατά τον Λουκιανό, ο κακοδαίμων (δυστυχής) Περεγρίνος, που αποφάσισε να τον αποκαλούν Πρωτέα, ήταν κυνικός φιλόσοφος, γεννημένος στο Πάριον του Ελλησπόντου. Περιπλανήθηκε στην Αρμενία και στην Παλαιστίνη κοντά στους χριστιανούς όπου εξηγούσε τις ιερές γραφές τους και έγραφε συνοδευτικά ερμηνευτικά κείμενα. Ξαναγύρισε στο Πάριον, έδωσε την περιουσία του στην πόλη και ακολούθως πήγε στην Αίγυπτο, στον φιλόσοφο Αγαθόβουλο. Εκεί ήταν προκλητικός, έκανε ασχημίες, ξύρισε το κεφάλι του και κάλυπτε το πρόσωπο με λάσπη. Από την Αίγυπτο βρέθηκε στην Ιταλία και τέλος στην Ελλάδα, στην Ολυμπία, όπου έπεσε στην πυρά το 165 μ.Χ. Ο Λουκιανός, με πνευματώδη και ειρωνικό τρόπο, τον κατηγορεί για αγυρτεία και δοξομανία, γράφει ότι υπήρξε μοιχός, διαφθορέας νεαρού και πατροκτόνος και ότι αυτοπυρπολήθηκε για να κερδίσει δόξα και υστεροφημία, αντί να αναζητά μόνον την αλήθεια, ως φιλόσοφος. Ο «Περεγρίνος», το ιστορικό μυθιστόρημα του Αντώνη Νικολή, δεν είναι ιστορική βιογραφία, είναι ελεύθερη μυθοπλασία. Ο συγγραφέας, εξοικειωμένος με την εποχή και τα σπουδαία ιστορικά μυθιστορήματα του κανόνα, όπως «Σαλαμπό» και «Πειρασμός του Αγίου Αντωνίου» του Φλωμπέρ, «Αδριανός» της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ και άλλα ανάλογα, έγραψε τον πολυτάραχο βίο του Περεγρίνου, σύνθεση μιας ισχυρής, δημιουργικής φαντασίας, όσο και προϊόν ενδελεχούς έρευνας. Περιγράφοντας νοοτροπίες, ήθη, εικόνες, περιβάλλον, τοποθετεί τη δράση στις αρχαίες πόλεις: Πάριο (Μυσία), Κύζικο (Φρυγία), Νικόπολη (Αρμενία), Πέργαμο, Σμύρνη, Έφεσο, Καισάρεια Ιουδαίας, Αλεξάνδρεια, Μερόη (Άνω Νείλος), Ρώμη, Αθήνα, Ολυμπία, αναβιώνοντας το αρχαίο μυθιστόρημα, στα πλαίσια της σημερινής μυθιστορηματικής συνθήκης.
Αρχαιομάθεια, ιστορική αληθοφάνεια, αναλυτική αφήγηση, περιγραφική δεινότητα, η γλώσσα του βιβλίου είναι άκρως λογοτεχνική με βαθιές ρίζες, ένα ελάχιστο παράδειγμα: «…η Πλαγγόνα υποτονθόριζε (μουρμούριζε) προσευχές και παρακλήσεις…» το ρήμα, όπως στον Παπαδιαμάντη. Μόνον τα χωρία της Ιλιάδας και της Οδύσσειας (περίπου 30) και οι αναφορές στους αρχαίους συγγραφείς, ριζώνουν το κείμενο στις απαρχές της γραπτής ελληνικής γλώσσας.
Συμπάθησα τον μυθιστορηματικό Περεγρίνο, σαν καλοπροαίρετος αναγνώστης, για όλες εκείνες τις μικρές στιγμές που φωτίζουν τον άνθρωπο ο οποίος ανεπίγνωστα παρασέρνεται από την ίδια την εποχή του, δίχως να μπορεί να διακρίνει πραγματικά το δικό του πεπρωμένο. Το βιβλίο είναι μια μεγάλη τοιχογραφία της εποχής, γεμάτη πειστικούς μυθιστορηματικούς χαρακτήρες. Κι ο συγγραφέας, ως παντεπόπτης αφηγητής, δεν ταυτίζεται με αυτούς. Αντίθετα, τους περιγράφει, θα έλεγα, από απόσταση κλασική.
Έχοντας παραστάσεις απ΄ τη λογοτεχνία μας ( Καβάφης, Σεφέρης, Τσίρκας) κι απ΄ όσα γνωρίζω γι’ αυτόν τον κόσμο, τον από άποψη πολιτιστική Ελληνιστικό ακόμη τότε, διαβάζοντας τον «Περεγρίνο» έγινα πλουσιότερη και εξοικειώθηκα με την εποχή της μεγαλύτερης ακμής της ελληνικής γλώσσας.
Η Μάγδα Τσιρογιάννη είναι συγγραφέας και γράφει ποιήματα και πεζά.
