Αντώνης Νικολής: Ο Λουκιανός, ο Όμηρος, το Αρχαίο Μυθιστόρημα, η Β’ Σοφιστική, η αίγλη της ελληνικής γλώσσας.

 

(Δημοσιεύτηκε στο the books' journal, τεύχος 145, τον Σεπτέμβριο του 2023.)

 

Επίμετρο στο μυθιστόρημα Περεγρίνος

Μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αρμός το ιστορικό μυθιστόρημα του Αντώνη Νικολή Περεγρίνος. Από το βιβλίο αυτό, δημοσιεύουμε το επίμετρό του, στο οποίο ο συγγραφέας εξηγεί πώς και γιατί υιοθέτησε τον συγκεκριμένο ήρωα και πώς εργάστηκε για τη συγγραφή του: «Είχα δέκα-είκοσι πληροφορίες για μια ιστορική βιογραφία όπως μπορούσα να τις μαζέψω απ’ το κείμενο του Λουκιανού, που δεν αποκλείεται κι αυτές τραβηγμένες στα άκρα ή και διαστρεβλωμένες στο πλαίσιο της πολεμικής του λιβελογράφου Λουκιανού, μα κιόλας τόσες λίγες, που μόνο ιστορική δεν θα έπρεπε να θεωρηθεί συνθεμένη στο τέλος η βιογραφία. Δεν είχα, λοιπόν, άλλη επιλογή από το να ριχτώ στη μελέτη των πηγών, γραπτών και υλικών καταλοίπων, της περιόδου, γενικότερα να καταστρώσω ένα «πρόγραμμα εργασίας», ευελπιστώντας ότι εντέλει μέσ’ απ’ αυτήν την περιήγηση θα… εμφανιζόταν εντός μου ο αληθινός από την άποψη της λογοτεχνίας, ο μυθιστορηματικός πια Περεγρίνος». (Τεύχος 145)

Ο Λουκιανός από τα Σαμόσατα.

[Στα χτεσινά ΝΕΑ / Σαββατοκύριακο, δημοσιεύτηκε ανάμεσα σε άλλες και δική μου συνεργασία, στο ένθετο Weekend Πρόσωπα, σε έρευνα με θέμα: ΟΤΑΝ ΑΚΟΥΩ ΤΗ ΛΕΞΗ "ΗΡΩΑΣ" / Ποιος είναι ο προσωπικός σας ήρωας;]

ΑΝΤΩΝΗΣ ΝΙΚΟΛΗΣ 

Συγγραφέας

Ο Λουκιανός

από τα Σαμόσατα

Ο Λουκιανός γεννήθηκε στα Σαμόσατα, πόλη στον πάνω Ευφράτη της Συρίας, έζησε κατά τον δεύτερο μ.Χ. αιώνα, Σύρος στην καταγωγή και στη μητρική του γλώσσα, σε κόσμο ελληνίζοντα, βέβαια, μυήθηκε στην ελληνική παιδεία, και όχι μόνο, απέβη ο επιδραστικότερος αττικιστής του καιρού του, ο τεχνικότερος και ευφυέστερος, κατά την επικρατούσα φιλολογική αποτίμηση, συγγραφέας στην ελληνική γραμματεία των αυτοκρατορικών χρόνων.

Λουκιανού: Ἔρωτες.

Πρόκειται για διαλογικό κείμενο που θυμίζει πολύ τον Ερωτικό του Πλουτάρχου. Οι περισσότεροι φιλόλογοι το θεωρούν νόθο έργο του Λουκιανού και μάλλον γραμμένο σε χρόνο μεταγενέστερό του. Του λείπουν η σπιρτάδα του σαρκασμού και η λιτότητα του ύφους του Λ., εντούτοις με σιγουριά συγκαταλέγεται τουλάχιστον στο ρεύμα της δεύτερης σοφιστικής.

Ο Λυκίνος, (το φιλοσοφικό και ελληνοπρεπές ψευδώνυμο του Λουκιανού), συζητάει με τον Θεόμνηστο, ο οποίος, γιατί ταλαιπωρήθηκε πολύ στη ζωή του από τον ένα στον άλλο ερωτικό πόθο, αμφιδέξιος και αμφιρρεπής είτε προς τα αγόρια είτε προς τις γυναίκες, τον παρακαλεί να ζυγίσει ακριβοδίκαια ποιος από τους δυο έρωτες (βρισκόμαστε σε ανδροκρατικό περιβάλλον, άρα ως ερωτικό υποκείμενο νοείται μόνο ο άντρας) είναι ανώτερος, και να το κάνει ο Λυκίνος, ένας αξιόπιστος και ουδέτερος κριτής.

Ρωτάει: ποτέρους ἀμείνους ἡγῇ, τοὺς φιλόπαιδας ἢ τοὺς γυναίοις ἀσμενίζοντας / ποιους νομίζεις καλύτερους, εκείνους που ερωτεύονται αγόρια ή που αγαπούν γυναίκες;

Ο Λουκιανός, ο πίνακας του Αετίωνα και η απόδοσή του από τους Ραφαήλ και Σοντόμα.

Στην εισαγωγή (ή έκφραση όπως ονομάζεται το είδος του λόγου στη ρητορική) του Λουκιανού «Ἡρόδοτος ἢ Ἀετίων», το ολιγοσέλιδο κείμενο που εκφώνησε στη Μακεδονία, σε ακροατήριο Μακεδόνων, συνδέει συνειρμικά το μεγάλο ιστορικό από την Αλικαρνασσό Ηρόδοτο με το ζωγράφο Αετίωνα, διότι με τον τρόπο που ο πρώτος σκέφτηκε να γνωστοποιήσει το έργο του, να το παρουσιάσει δηλαδή στο πανελλήνιο κοινό των Ολυμπιακών Αγώνων, έτσι κι ο Αετίωνας τον σπουδαίο πίνακά του που απεικόνιζε τους γάμους του Μεγάλου Αλεξάνδρου με τη Ρωξάνη, τον εξέθεσε και αυτός στη διάρκεια των Ολυμπιακών, και έκανε τόση εντύπωση, που ένας από τους Ελλανοδίκες, ο Προξενίδας, τον πήρε για γαμπρό του, του έδωσε την κόρη του.

Λουκιανού: Λεξιφάνης / Μάλιστα δὲ Χάρισι καὶ Σαφηνείᾳ θῦε.

Ο Λεξιφάνης, στο ομώνυμο κείμενο του Λουκιανού, είναι ένας υπεραττικιστής, ακραίος αρχαϊστής, στην πραγματικότητα ένας άμουσος και αγράμματος που επιδεικτικά χρησιμοποιεί στην ομιλία του πολλούς αρχαϊσμούς – βαρβαρισμούς. 

Τον Λεξιφάνη αναλαμβάνουν να θεραπεύσουν ο Λυκίνος, –Λυκίνος, το φιλοσοφικό ψευδώνυμο του ίδιου του Λουκιανού-, και ο γιατρός Σώπολις, ο οποίος τού δίνει να πιει καθαρτικό φάρμακο, (που καθώς το καταπίνει από το γουργούρισμα νιώθει σαν να καταπίνει εγγαστρίμυθο), με αποτέλεσμα απ’ όλες τις εξόδους του σώματος να αποβάλλει ακραίους λεκτικούς τύπους, όπως το μῶν και το κᾆτα και το ἦ δ’ ὃς κ.τ.ό.

Λουκιανού: Ἑρμότιμος ἢ περὶ αἱρέσεων / απόσπασμα.

Ο Ἑρμότιμος ἢ περὶ αἱρέσεων, ο εκτενέστερος διάλογος και έργο του Λουκιανού, αναφέρεται στο προσφιλές στο συγγραφέα ζήτημα της συνέπειας ανάμεσα στις θεωρητικές αναζητήσεις και τον πρακτικό βίο των φιλοσόφων του καιρού του. 

Ο Ερμότιμος, ένθερμος οπαδός της Στωικής φιλοσοφίας, συζητάει με τον Λυκίνο, -Λυκίνος, το φιλοσοφικό ψευδώνυμο του ίδιου του Λουκιανού-, τους λόγους που τον οδήγησαν στη συγκεκριμένη φιλοσοφική αἵρεσιν (επιλογή). Αν η απάντηση είναι η εὐδαιμονία (που τη συναπαρτίζουν μεταξύ των άλλων η πραότητα, η αοργησία, η γαλήνη, ό,τι τέλος πάντων ευαγγελίζονται οι Στωικοί), τότε ματαιοπονεί, τον πείθει ο Λυκίνος, καθώς ουδείς την κέρδισε ή θα την κερδίσει -ας παρατηρήσει προσεκτικότερα τον ίδιο το δάσκαλό του-, κι ας μη χάνει άδικα τον καιρό του. 

Το παρακάτω (παρ. 11) αποτελεί ενδεικτικό απόσπασμα.

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Δεν έχω χρόνο, Λυκίνο, να πιάσω κουβέντα μαζί σου γι’ αυτά. Σπεύδω κιόλας αμέσως ν' ακούσω το δάσκαλό μου, μην και μείνω εντελώς πίσω, κι ύστερα δεν τον καταλαβαίνω.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Ψυχραιμία, φίλε μου. Για σήμερα ανακοινώθηκε ακύρωση του μαθήματος. Επομένως, μην μπεις άδικα στον κόπο.

Λουκιανού: Δημώνακτος βίος, Νιγρῖνος, Συμπόσιον ἢ Λαπίθαι.

Τρία από τα πιο ενδιαφέροντα κείμενα του Λουκιανού, η βιογραφική πραγματεία του Κυνικού Δημώνακτα, οι απόψεις του Νεοπλατωνικού Νιγρίνου, και η καυστική διακωμώδηση ενός συμποσίου με παρόντες πολλούς κάθε σχολής και λογής φιλοσόφους του καιρού του.

Στο πρώτο, η ζωή και η προσωπικότητα του Κυνικού Δημώνακτα, Κύπριου στην καταγωγή, περίπου σύγχρονου του Λουκιανού, καταγόμενου από εύπορη οικογένεια, που μαθήτευσε ανάμεσα σε άλλους και στον Επίκτητο, και που, εκλεκτικός, ακολούθησε τον τρόπο της ζωής του Διογένη του Σινωπέα, ενώ θαύμαζε τον Σωκράτη και τον Αρίστιππο. Ο άνθρωπος διέθετε εκτός από ακεραιότητα, παρρησία και εξαιρετικό χιούμορ. Όταν ένας φίλος τού είπε, «Πάμε, Δημώναξ, στο Ασκληπιείο να προσευχηθούμε για το γιο μου», του απάντησε, «Προφανώς θα τον έχεις για πολύ κουφό τον Ασκληπιό, να μην μπορεί ν’ ακούσει τις προσευχές μας κι από δω» (παρ. 27). Σε κάποιον που τον ρωτάει αν τρώει κι αυτός γλυκά με μέλι, του απαντά, «Γιατί, έχεις την εντύπωση ότι οι μέλισσες παράγουν το μέλι τους μόνο για τους ανόητους;» (παρ. 51). Και στον ανθύπατο που έκανε αποτρίχωση στα πόδια και στο σώμα όλο με πίσσα, και που γι’ αυτό ένας Κυνικός ανέβηκε σε βράχο και τον έκραζε κίναιδο, κι ο ανθύπατος έξαλλος ετοιμαζόταν να τον τιμωρήσει με βουρδουλιές κι εξορία, ο Δημώνακτας, περαστικός από κει, του συνέστησε να δείξει επιείκεια, γιατί κάτι τέτοια, γενικά την ελευθεροστομία, τα συνηθίζουν οι Κυνικοί. Ωραία, αλλά κι αν συνεχίσει να με κοροϊδεύει, τι του αξίζει να πάθει, ρωτάει ο ανθύπατος. Ε, τότε, να διατάξεις, του απαντάει κι ο Δημώνακτας, να αποτριχωθεί κι αυτός με πίσσα.

Λουκιανού: Πλοῖον ἢ εὐχαί.

Έργο διαλογικού χαρακτήρα -διάλογο φιλοσοφικού περιεχομένου είχε την πρόθεση να γράψει ο Λουκιανός-, όμως η τελική του αξία έγκειται και πάλι στην κομψότητα του ύφους και στο βαθμό που χρονογραφεί με τη δική του σκωπτική ειρωνεία ανθρώπους και αντιλήψεις του καιρού του. Μία παρέα τεσσάρων ανδρών, ο Λυκίνος (το φιλοσοφικό ψευδώνυμο και η εξελληνισμένη εκδοχή του ονόματος του Λουκιανού), ο Αδείμαντος ο με τὴν κουρὰν ἐν χρῷ / με το ξυρισμένο κεφάλι, ο Σάμιππος και ο Τιμόλαος.

Λουκιανού: Ἀληθῶν διηγημάτων Α καὶ Β.

Μοιάζει με παρωδία τερατολογικών αφηγήσεων, απίθανων φαντασιοκοπημάτων που ενίοτε στα χρόνια του Λουκιανού παρουσιάζονταν ως ιστορικά κείμενα, ιδίως τα αναφερόμενα στα άκρα του τότε γνωστού κόσμου, όπως στην Ινδία των ελληνιστικών - αυτοκρατορικών χρόνων. Θα μπορούσε ίσως η διήγηση αυτή να συμπεριληφθεί, όπως εισηγούνται κάποιοι, στο αρχαίο μυθιστόρημα: είναι παρόντα τα περισσότερα από τα χαρακτηριστικά του, η δεύτερη σοφιστική, βέβαια, από τον Όμηρο ως τον Σωκράτη, αμφότερους να εμφανίζονται αυτοπροσώπως μάλιστα, και όχι οι μόνοι από τους αρχαίους, επίσης η περιδίνηση του ατόμου σ’ έναν κόσμο οριστικά αβέβαιο και επισφαλή κ.ά. Νομίζω, όμως, ότι και πάλι βρισκόμαστε μπροστά στη δυσκολία του αν μπορεί να καταχωριστεί στη λογοτεχνία και ποιο από τα έργα του Λουκιανού. Παρωδεί, διακωμωδεί, σαρκάζει, όμως τη λογοτεχνία τόσο στα διαλογικά κείμενα όσο και στα αφηγηματικά -τη εξαιρέσει, και εφόσον του αποδοθεί, του «Λούκιος ἢ ὄνος»-, μοιάζει να τη χρησιμοποιεί προσχηματικά, να μην τη φιλοδοξεί καν πραγματικά. Είναι ο φλεγματικός και με χιούμορ διανοούμενος του καιρού του, ο καλλιεργημένος και πνευματώδης σοφιστής, που περιδιαβάζει και που με το δικό του σκωπτικό ύφος γελάει με το στόμφο, τη φλυαρία, την ανοησία των συγχρόνων του.

Λουκιανού: Ἰκαρομένιππος ἢ Ὑπερνέφελος.

Ἰκαρομένιππος, δηλαδή ο Μένιππος που έγινε Ίκαρος, και Ὑπερνέφελος, γιατί βρέθηκε πάνω από τις νεφέλες, τα σύννεφα.

Ο Μένιππος είναι ο Κυνικός φιλόσοφος από τα Γάδαρα της Κοίλης Συρίας, που έζησε τον 3^ο αι. π.Χ., 300 με 400 χρόνια πριν από τον Λουκιανό, και που ο τελευταίος τον χρησιμοποιεί ως ιδεώδη κατά κάποιο τρόπο εκπρόσωπο της λαϊκής κυνικής φιλοσοφίας, την οποία περισσότερο συμμερίζεται, τον είδαμε, άλλωστε, τον Μένιππο, να πρωταγωνιστεί και στους Νεκρικοὺς Διαλόγους (1, 2).

Διαλογικό έργο και ο Ἰκαρομένιππος. Ο Μένιππος συζητά με φίλο του και του εξιστορεί το ταξίδι του στο διάστημα. Μένιππος ἡμῖν διοπετὴς πάρεστιν ἐξ οὐρανοῦ; / Ο Μένιππος μάς έρχεται από τον Δία κι απ’ τον ουρανό; θες να μου πεις, του λέει με απορία ο φίλος. Κι ο Μένιππος τού απαντά, Εἰ δὲ ἀπιστεῖς, καὶ τοῦτο ὑπερευφραίνομαι τὸ πέρα πίστεως εὐτυχεῖν / Το να μη με πιστεύεις, αυτό κι αν μ’ ευφραίνει, να ευτυχώ δηλαδή τόσο, που οι άλλοι να μη με πιστεύουνε. 

Το πράγμα διανθίζεται με κομψή λεπτή ειρωνεία.

Λουκιανού: «Θεῶν Διάλογοι» και «Ἐνάλιοι Διάλογοι».

Στο πρώτο έργο, το Θεῶν Διάλογοι, ήτοι σε 25 σύντομους διαλόγους, ο Λουκιανός με ύφος σκωπτικό, ευτράπελο, φωτίζει στιγμιότυπα από τη δραστηριότητα, κυρίως την ερωτική, των Ολυμπίων θεών, αντλώντας από τη μυθολογική παράδοση Ομήρου και Ησιόδου. Δεν ειρωνεύεται κάποιο θρησκευτικό συναίσθημα των σύγχρονών του, όπως ίσως το αντιλαμβανόμαστε εμείς σήμερα, πολλώ μάλλον δε γίνεται βλάσφημος. Άλλωστε, ακόμα και ο Όμηρος δεν παρουσίαζε πολύ διαφορετικά τους θεούς του Ολύμπου.

Λουκιανού: Εταιρικοί Διάλογοι / Διάλογος Κρωβύλης και Κόριννας.

ΚΡΩΒΥΛΗ: Κόριννα, κόρη μου, δεν ήτανε και τόσο φοβερό όσο το νόμιζες, να γίνεις δηλαδή γυναίκα από παρθένο κορίτσι. Το ’μαθες πια, κι όχι μόνο το ’ζησες μ’ ένα ωραίο παιδί, ένα παλικαράκι, αλλά κέρδισες και το πρώτο σου χαρτζιλίκι, μία μνα, με την οποία αμέσως κιόλας θα σου αγοράσω κολιέ.

ΚΟΡΙΝΝΑ: Ναι, μανούλα μου, όμως να ’χει και μερικές χάντρες να λαμπυρίζουνε, όπως το κολιέ της Φιλαινίδας.

ΚΡΩΒΥΛΗ: Ναι, το ίδιο θα ’ναι. Άκου με όμως και για όσα πρέπει να κάνεις και για το πώς θα συμπεριφέρεσαι στους άντρες∙ γιατί άλλη δυνατότητα να ζήσουμε, κόρη μου, δε μας απόμεινε, και δύο χρόνια τώρα, αφότου πέθανε ο μακαρίτης ο πατέρας σου, ξέρεις πώς τα βγάζουμε πέρα. Όσο εκείνος ζούσε, δε στερούμασταν τίποτε∙ γιατί ήτανε χαλκιάς, ξακουστός στον Πειραιά, κι όλοι παίρνουνε όρκο πως δε θα υπάρξει χαλκιάς σαν τον Φιλίνο άλλος ποτέ. Μετά το θάνατό του, πρώτα πούλησα τις τσιμπίδες, το αμόνι και τη σφύρα για δυο μνες, κι απ’ αυτές περάσαμε επτά μήνες, έπειτα άλλοτε υφαίνοντας, άλλοτε κλώθοντας νήμα για το υφάδι ή για το στημόνι εξασφάλιζα μόλις και μετά βίας το φαΐ μας. Όμως μεγάλωνα εσένα, τη θυγατέρα μου, και στήριζα πάνω σου τις προσδοκίες μου.

ΚΟΡΙΝΝΑ: Για τη μνα το λες αυτό;

Λουκιανού: Ἑταιρικοὶ Διάλογοι.

Στους Ἑταιρικούς, περισσότερο από όσο στους άλλους διαλόγους του, διαφαίνεται η επίδραση που δέχτηκε ο Λουκιανός από τη Νέα Κωμωδία. Εδώ το ύφος δεν είναι σατιρικό, δε γελάει με ξιπασμένους σοφιστές ή ανόητες δοξασίες, αντίθετα παρατηρεί σχεδόν με τρυφερότητα χρονικογράφου, όχι δίχως ελαφριά θυμηδία, τα ήθη και την καθημερινότητα των κοριτσιών που εκδίδονται, σπρωγμένα τα περισσότερα από την ανέχεια (από την ίδια τη μάνα τους συχνά, -οικογενειακή κατάσταση: δύο γυναίκες, μάνα-κόρη, μόνες και άπορες), πιο κοντά στη νεοελληνική ηθογραφική εικόνα της λαϊκής πόρνης, παρά της εταίρας, της καλλιεργημένης συνοδού και παλλακίδας, όπως την ξέρουμε από τις διάσημες εταίρες της κλασικής αρχαιότητας. Αλλά το όλο κείμενο διαβάζεται με πολύ ενδιαφέρον, μοιάζει με νωπογραφίες από τις γειτονιές μιας εποχής και μιας πόλης, της Αθήνας του 2^ου μ.Χ. αιώνα, τοιχογραφίες ποικιλμένες με μικρές σπαρταριστές λεπτομέρειες.

Λουκιανού: Νεκρικοί Διάλογοι / Χάροντα και Ερμή.

(Κύρια πρόσωπα του διαλόγου, ο Ερμής, ο Χάροντας και ο κυνικός φιλόσοφος Μένιππος.)

ΧΑΡΟΝΤΑΣ: Ακούστε πώς έχουν τα πράγματα για σας. Είναι πολύ μικρή για όλους η βάρκα, όπως βλέπετε, με ξύλα σαθρά, και μπάζει από πολλές μεριές, κι αν γείρει από τη μια ή από την άλλη πλευρά, γρήγορα θα μπατάρει. Εσείς, πάλι, μου ’ρθατε τόσοι πολλοί μαζί, και πολλά κουβαλώντας ο καθένας. Αν λοιπόν μαζί με τούτα επιβιβαστείτε, φοβάμαι πως ύστερα θα το μετανιώσετε, ιδίως όσοι δεν ξέρετε καλό κολύμπι.

ΕΡΜΗΣ: Τι να κάνουμε, λοιπόν, για να ’χουμε καλό ταξίδι;

Λουκιανού: Νεκρικοὶ Διάλογοι.

Το πιο γνωστό από τα διαλογικά κι ίσως από το σύνολο των έργων του, οι Νεκρικοὶ Διάλογοι, είναι ίσως και το πιο αντιπροσωπευτικό του Λουκιανού. Η κυνική λαϊκή φιλοσοφία, που εκφέρεται από τον Μένιππο, τον Διογένη και άλλους κυνικούς – πρόσωπα των διαλόγων, η σκωπτική σατιρική διάθεση, η γερή ιστορική και φιλολογική κατάρτισή του, και όπως πάντοτε το ισορροπημένο αττικό ύφος του.

Οι Νεκρικοὶ είναι τριάντα διάλογοι που διαδραματίζονται στον κόσμο του Άδη: ο βαρκάρης που απαιτεί να απαλλαγούν οι επιβάτες του από τα περιττά φορτία, πλούτο εξουσίες δόξα ομορφιά, οι σκιές στις ζοφώδεις γαλαρίες, το κουβεντολόι των κρανίων. Ο Πλούτωνας, ο Χάροντας, ο Μίνωας, ο Ερμής, οι κυνικοί φιλόσοφοι, αλλά και πολλοί διάσημοι -άλλοτε ιστορικά, άλλοτε του μύθου πρόσωπα, κυρίως ομηρικοί ήρωες-, και που άλλη κουβέντα δεν έχουν από τη ματαιότητα των γήινων αγαθών. Ο Άδης γίνεται ο τόπος της οριστικής ισότητας, αλλά και το ύστατο μέτρο της ανθρώπινης εμπειρίας. Όμως και εντούτοις, πάλι κατά τον Λουκιανό, απομένει μία εσχάτη αξία: η καλή φήμη που άνθρωποι μετρημένοι και ολιγαρκείς, όπως οι αληθινοί κυνικοί φιλόσοφοι, αφήνουν πίσω τους, στον κόσμο των ζωντανών.

Λουκιανός, ο Σύρος αττικιστής.

Πρωτοήρθα σε επαφή με κείμενα του Λουκιανού μαθητής βέβαια, περισσότερο στη σχολή, αργότερα αγαπούσα να τον διδάσκω, πριν από μερικά χρόνια με πολλή απόλαυση διάβασα ως και την τελευταία γραμμή των απάντων του. Εντρυφώντας στη γραμματεία της Δεύτερης Σοφιστικής δε γίνεται να μην κάνω και πάλι μια μεγάλη στάση στο έργο του. Στον Λουκιανό αντανακλώνται κατά τρόπο συχνά απλοϊκό, όμως με χάρη, πολλές από τις αξίες της κλασικής λογοτεχνίας, αποτελεί άλλωστε ένα θαυμάσιο πάτημα όταν κατευθυνόμαστε πίσω προς τους κλασικούς, ένα σταθμό σε πλησιέστερη σ' εμάς εποχή. Επίσης –κι αυτό κι αν είναι θαυμαστό- δεν είναι μόνο ο Σύρος αττικιστής, αλλά κι ο τελευταίος που διακόνησε γόνιμα δημιουργικά και παρά τη μεγάλη χρονική απόσταση την ενδοξότερη συγχρονία της ελληνικής γλώσσας, την κλασική αττική διάλεκτο.

Υπάρχουν δύο συγγραφείς της ελληνικής γλώσσας -δεν ξέρω να πω αν και λογοτέχνες- που εκτιμώ για τη δουλειά τους στη γλώσσα ή για το βλέμμα προς τους σύγχρονούς τους, διαφορετικοί οπωσδήποτε, συγγραφείς που άλλωστε αγαπώ πολύ, ο Λουκιανός αρχαιότερος, και νεότερος ο Εμμανουήλ Ροΐδης (28/6/1836-7/1/1904). Αλλά τον Λουκιανό τον συνδέω συνειρμικά και μ’ έναν άλλον πολυαγαπημένο, κι αυτόν εξόριστο από τη μητρική του, και που εξόχως ευδοκίμησε σε ανάδοχη γλώσσα (ετούτος στην αγγλική), τον Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ (22/4/1899-2/7/1977).

Ο Λουκιανός, σοφιστής και συγγραφέας: οι κύριες ιδιότητές του, γεννήθηκε περί το 120 μ.Χ. στα Σαμόσατα, την πρωτεύουσα της Κομμαγηνής, στον πάνω Ευφράτη της Συρίας. Ονόμαζε τον εαυτό του Σύρο (γράφω δὲ Ἀσσύριος ἐὼν/ και γράφω όντας Σύρος, αν δεχτούμε ως γνήσιο έργο το «Περὶ τῆς Συρίης θεοῦ», παρ. 1), αλλά και στο διάλογο «Δὶς κατηγορούμενος» (παρ. 27), όπου βάζει την προσωποποιημένη Ρητορική να τον μέμφεται πως την πρόδωσε παρόλο που εκείνη τον μάζεψε και τον περιέθαλψε όταν περιπλανιόταν στην Ιωνία «μειράκιον ὄντα, βάρβαρον ἔτι τὴν φωνὴν καὶ μονονουχὶ κάνδυν ἐνδεδυκότα εἰς τὸν Ἀσσύριον τρόπον», τότε που όχι μόνο μιλούσε τη συριακή γλώσσα αλλά ήτανε ντυμένος και ως Σύρος.