Πια, με συζητούνε και τα ψάρια.

 

Διακοσιοστό τεσσαρακοστό! (Και αριθμητικώς: 240ό.) Τουτέστιν διακοσιοστή τεσσαρακοστή ημέρα του χρόνου για κολύμπι –με πρώτο εννοείται το πρωτοχρονιάτικο–, κι είμαστε αποκαλόκαιρο ακόμη. 

Αν τώρα συνυπολογιστεί ότι κατά μέσο όρο τη φορά είμαι περί τη μία ώρα στο νερό, σύνολο 240 ώρες, οι οποίες διαιρούμενες διά του 24, ήδη μέσα στο 2025 κολύμπησα ελεύθερο περί τα δέκα ολόκληρα εικοσιτετράωρα / μερόνυχτα, όχι συνεχόμενα, βέβαια, αλλ’ αρκετά για να μπορώ να λέω ότι πλέον, με συζητούνε και τα ψάρια.

Ανατολή στο λημέρι μας, που προσωπικά ονομάζω Καπερναούμ, και που ασμένως παραχωρούμε στους τουρίστες κατά το θέρος, –σιγά σιγά μαζευόμαστε πάλι οι χειμερινοί...

 

Δημήτρης Μποσνάκης: Ο θάνατος ως ορίζοντας / το πλήρες δημοσίευμα.

 

(The books' journal, τεύχος 166, σελ. 64-67) 

Ο θάνατος ως ορίζοντας

Αφηγηματολογικές, ερμηνευτικές και λογοτεχνικές προσεγγίσεις

Αντώνης Νικολής, Περεγρίνος. Μυθιστόρημα, Αρμός, Αθήνα 2023, 512 σελ

Ο Περεγρίνος του Αντώνη Νικολή δεν είναι απλώς ένα μυθιστόρημα της νεοελληνικής λογοτεχνίας, αλλά ένα έργο που διεκδικεί τη θέση του στη Weltliteratur. Αντλεί στοιχεία από το αρχαίο ελληνικό μυθιστόρημα, τη ρωμαϊκή ιστοριογραφία και τη φιλοσοφική παράδοση, ενώ ενσωματώνει αφηγηματικές τεχνικές του μοντερνισμού και του μεταμοντερνισμού. Η ειρωνική του απόσταση και η θεματική του πολυπλοκότητα τού χαρίζουν διαχρονικότητα και οικουμενικό εύρος. Συνδυάζοντας την αρχαιότητα με τη σύγχρονη αφήγηση, τη φιλοσοφική αναζήτηση και τη μεταμυθοπλασία, εντάσσεται με πρωτοτυπία και λογοτεχνική βαρύτητα στον διεθνή λογοτεχνικό διάλογο. 

Από τον Δημήτριο Μποσνάκη  

Όπως ακριβώς πλένουμε το κορμί μας θα έπρεπε να πλένουμε το πεπρωμένο, ν᾽ αλλάζουμε ζωή όπως αλλάζουμε ρούχα – όχι για να διατηρήσουμε τη ζωή μας, όπως όταν τρώμε και κοιμόμαστε, αλλά λόγω εκείνου του σεβασμού των άλλων προς εμάς που ορθώς ἀποκαλοῦμε καθαριότητα.

Φερνάντο Πεσσόα, Βιβλίο της Ανησυχίας Απόσπασμα 42

(μετ. Μαρία Παπαδήμα)

To πεζογραφικό έργο του Αντώνη Νικολή συνιστά μια υποδειγματική λογοτεχνική περίπτωση. Πίσω από το κύρος της φόρμας και την προφανή επιδίωξη για καλλιτεχνική τελειότητα, η αγάπη του για το ύφος και τη διαρκή αναζήτηση της σωστής λέξης εκφράζει αν μη τι άλλο ένα εμμονικό πάθος που θα μπορούσε άλλοις λόγοις να εκληφθεί και ως απελπισμένη πάλη ενάντια στο παράλογο της ύπαρξης, θεώρηση που φαίνεται να διακατέχει τον συγγραφέα σε κάθε του έργο. Η ασκητική αφοσίωσή του στη συγγραφή εκπέμπει όχι μόνο έντονη αυστηρότητα και απόλυτο καλλιτεχνικό έλεγχο, αλλά και έναν ιδιαίτερο συνδυασμό λυρικής παρατήρησης, στυγνού ρεαλισμού, μεταφυσικού ρίγους και ειρωνείας, που παραπέμπει σε γόνιμους πόρους της λογοτεχνικής γραφής. Το μέχρι τώρα έργο του Νικολή διακρίνεται τόσο για τις συνεχείς δομικές  επινοήσεις του αφηγηματικού λόγου (από την τριλογία του έρωτα και της οδύνης: Ο Δανιήλ πάει στη θάλασσα, Διονυσία και Ο θάνατος του μισθοφόρου, στις δυστοπικές ελεγείες Το Σκοτεινό Νησί και Το γυμναστήριο) και τις απαιτήσεις που θέτει στη γλώσσα για οικονομία, πλαστικότητα και ρυθμό, όσο και από τη σχεδόν δονκιχωτική αναζήτηση μιας ενθουσιαστικής υπέρβασης της πραγματικότητας στην οποία υποτάσσει χωρίς συμβιβασμούς τις αφηγήσεις του. Αποτελεί ιδιαίτερη πρόκληση για τον αναγνώστη ή τον μελετητή του έργου του να συσχετίσει τις λεπτομέρειες με ευρύτερες δομές και να διερευνήσει τις δύσκολες και ενίοτε παράδοξες συνδέσεις μεταξύ γλώσσας και ιδεών. Εξάλλου, η λογοτεχνική κριτική, κατά τη γνώμη μου, οφείλει να εστιάζει στις κειμενικές στρατηγικές, στον ακριβή προσδιορισμό των γλωσσικών και αφηγηματικών κωδίκων, προκειμένου να προσεγγίσει όσο το δυνατόν περισσότερο τον υπόρρητο λόγο, τη στρωματογραφία της σύνθεσης.

Η επετειακή και επίσημη έναρξη της τρίτης ηλικίας.

Γιόρτασα και το… πλήρες εξηκοστό πέμπτο. Με τον εθιμικό πια μπαμπά με ρούμι-τούρτα. Αν κρίνω από την υποχρεωτική ανανέωση της άδειας οδήγησης, την έναρξη και επισήμως της τρίτης ηλικίας μου. Μα την Αδράστεια, την κούφια ώρα και τα συναφή: όλα καλοδεχούμενα.

Ευχαριστώ πολύ κι αντεύχομαι με θέρμη στις χτεσινές ευχές σας (σε fb, timeline και msg, email και sms).

[Βίντεο και φωτογραφία από την ανιψιά μου Άννη Νικολή.]

 

Κοινότητες / Είμαι απλούστατα ένας αστός που ζει αποσυρμένος στην εξοχή…

Με τον όρο κοινότητες (κοινότητα αισθημάτων / - σκέψεων / - στρατηγικών κ.τ.ό) και με πρώτη ανάρτηση την αποστροφή του μεγάλου καινοτόμου στη σύγχρονη λογοτεχνία Γουσταύου Φλωμπέρ (Gustave Flaubert), εγκαινιάζω τη νέα ετικέτα στο εδώ ιστολόγιο (blog). 

«Είμαι απλούστατα ένας αστός που ζει αποσυρμένος στην εξοχή, ασχολούμενος με τη λογοτεχνία και χωρίς να ζητά τίποτα από τους άλλους: ούτε εκτίμηση, ούτε τιμή, ούτε καν υπόληψη. Ας τα βγάλουν πέρα, λοιπόν, χωρίς τα φώτα μου. Το μόνο που ζητώ σε αντάλλαγμα είναι να μη με πνίγουν σαν τα κεράκια με τις λιγοστές, καπνιστές φλογίτσες τους. Γι' αυτό και μένω μακριά τους».

[Γράμμα στον Μαξίμ ντι Καμπ (Maxime Du Camp), αρχές του Ιουλίου του 1852∙ Αλληλογραφία Φλωμπέρ, τόμος Β’, σελ. 452-453]

Ο θάνατος ως ορίζοντας (αφηγηματολογικές, ερμηνευτικές και λογοτεχνικές προσεγγίσεις)

Ο θάνατος ως ορίζοντας

Αφηγηματολογικές, ερμηνευτικές και λογοτεχνικές προσεγγίσεις
Aπό τον Δημήτρη Μποσνάκη 

[Και αίφνης μία κίνηση υπέρ του Περεγρίνου πραγματικά υψηλού κύρους. Μια εκτενής, σπάνιας εμβρίθειας μελέτη, δημοσιευμένη εν μέρει στο έντυπο και που πρόκειται να αναρτηθεί πλήρως στη web / ηλεκτρονική έκδοση του the books’ journal.

Τη μελέτη υπογράφει ο καθηγητής κλασικής αρχαιολογίας Δημήτρης Μποσνάκης, και η δημοσίευση / ανάρτηση γίνεται στο tbj του Ηλία Κανέλλη.]

(Αποσπάσματα) 

Ο Περεγρίνος του Αντώνη Νικολή δεν είναι απλώς ένα μυθιστόρημα της νεοελληνικής
λογοτεχνίας, αλλά ένα έργο που διεκδικεί τη θέση του στη Weltliteratur. Αντλεί στοιχεία
από το αρχαίο ελληνικό μυθιστόρημα, τη ρωμαϊκή ιστοριογραφία και τη φιλοσοφική
παράδοση, ενώ ενσωματώνει αφηγηματικές τεχνικές του μοντερνισμού και του
μεταμοντερνισμού. Η ειρωνική του απόσταση και η θεματική του πολυπλοκότητα τού
χαρίζουν διαχρονικότητα και οικουμενικό εύρος. Συνδυάζοντας την αρχαιότητα με τη
σύγχρονη αφήγηση, τη φιλοσοφική αναζήτηση και τη μεταμυθοπλασία, εντάσσεται με
πρωτοτυπία και λογοτεχνική βαρύτητα στον διεθνή λογοτεχνικό διάλογο.  

Αποφράδα μέρα.

Δέκα χρόνια από το επονείδιστο δημοψήφισμα του 2015. Να μην ξεχάσουμε ποτέ. Ούτε την πολιτική συγκυρία, ούτε τους πρωταιτίους του.  

Την αλήθεια μόνο στους μύθους!

 

Ό,τι συνέβη στον πλανήτη το 1989, στην ημεδαπή ολοκληρώθηκε με το επονείδιστο δημοψήφισμα το καλοκαίρι του 2015. Ήτανε το τέλος ή η αρχή του τέλους της εμφορούμενης από ιδεολογίες ρητορικής, αλλά και του αντίστοιχου πολιτικού βολονταρισμού. Εφεξής τις ιδεολογίες θα τις διακινούν ολιγόνοες ή καιροσκόποι διανοητές και πολιτικάντηδες, οι τελευταίοι μόνο προσχηματικά και ως ενεργούμενα των ολιγαρχών-χρηματοδοτών τους.

Στη ρητορική ο λόγος είναι έγκυρος για όσο διέπεται από πραγματισμό και ορθολογισμό. Στη φιλοσοφία και στις επιστήμες, ανάλογα, από τον ορθό λόγο.

Η αλήθεια βρίσκεται στους μύθους. Και οι μύθοι, με τη σειρά τους, στην ατόφια λογοτεχνία και τέχνη.

Η Άλκηστις Σουλογιάννη* για τον Περεγρίνο, στο περιοδικό Θευθ, τεύχος 21.

 

 

[Με εμβρίθεια και προπαντός επάρκεια κριτική η Α. Σ. σημειώνει για τον Περεγρίνο:]  

Άλκηστις  Σουλογιάννη

(Αντώνης Νικολής, Περεγρίνος, Εκδόσεις Αρμός, Αθήνα 2023) 

Όσοι ακολουθούμε συστηματικά ή έστω περιστασιακά τον Αντώνη Νικολή στη δημιουργική διαδρομή του μέσα στο ευρύ πεδίο της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας, έχουμε εξοικειωθεί με μια ενδιαφέρουσα εκδοχή αφηγηματικής τέχνης που συνδυάζει δημιουργική αξιοποίηση της γλώσσας ως διαύλου όχι μόνον πληροφοριών αλλά κυρίως συναισθημάτων, με την αμεσότητα προφορικής επικοινωνίας και με την ευρηματική χρήση του φαινομένου της μεταφοράς κατά την οργάνωση γραμματικών εικόνων σε συνθέσεις ιδιαίτερης σημασιολογικής ισχύος με ομόλογο εικαστικό ισοδύναμο.

Τα στοιχεία αυτά εντοπίσαμε σε δείγματα λογοτεχνικής παραγωγής του Νικολή, όπως είναι μυθιστορήματα υπό τους τίτλους Διονυσία (2012) και Ο θάνατος του μισθοφόρου (2016), κυρίως δε στην εμβληματική νουβέλα Ο Δανιήλ πάει στη θάλασσα (2014).

Τώρα στο νέο, εκτενέστατο μυθιστόρημά του ο Νικολής έχει οργανώσει έναν σύνθετο κειμενικό κόσμο σε επτά ενότητες (Επτά Λόγοι), κατά παραβίαση χωροχρονικών δεδομένων, μέσα στον οποίον με μυθοπλαστική σύμφωνα με την αντίληψη του σύγχρονου συγγραφέα άνεση αναπτύσσεται ο βίος και η πολιτεία του κυνικού φιλοσόφου Περεγρίνου (2^ος αιώνας μ. Χ., εποχή της Β’ Σοφιστικής).

Εδώ ο Νικολής αξιοποιεί τον λίβελο του Λουκιανού Περί της Περεγρίνου τελευτής, τον οποίον στη συνέχεια υπονομεύει για να σχεδιάσει την εικόνα και τον χαρακτήρα του Περεγρίνου ως σύνθετου κειμενικού προσώπου σύμφωνα με μια ευρηματική όσο και παραστατική, σύγχρονη οπτική.

Προς τον σκοπό αυτόν, ο Νικολής συναντά τον Περεγρίνο στην πόλη Πάριον της βορείου Μυσίας (κοντά στον Ελλήσποντο), γενέτειρα του φιλοσόφου και πεδίο ποικίλων περιστατικών της παιδικής και εφηβικής ηλικίας του μέσα σε τοπία θανάτου, αλλά και με μαθήματα από τον ρήτορα και σοφιστή Σκοπελιανό, που τον οδηγούν στη Σμύρνη, σημαντικό πνευματικό κέντρο της εποχής με χριστιανική κοινότητα στο πλαίσιο του ευρύτερου ρωμαϊκού περιβάλλοντος, και στον κύκλο μαθητών του σοφιστή Πολέμωνα, από τον οποίον ο Περεγρίνος εκδιώκεται εξ αιτίας του ματαιόδοξου χαρακτήρα του παρά την επιμέλεια, τις γνώσεις και τη ρητορική δεινότητά του.

Στη Μάλτα των Ιπποτών και της Μεσογείου.

Συγκατέλεγα στα ταξιδιωτικά μου σχέδια ανέκαθεν τη Μάλτα. Χώρα της Μεσογείου και μάλιστα χώρα-νησί, –για την ακρίβεια χώρα-νησάκι! Μόνο 21 τετραγωνικά χιλιόμετρα μεγαλύτερη απ’ την Κω (295 η Κως, 316 η Μάλτα), και όμως με 553 χιλιάδες μόνιμους κατοίκους (η Κως, μόλις 37 χιλιάδες). Επιπλέον, γιατί εκεί κατέληξαν οι Ιωαννίτες Ιππότες αφότου στις αρχές του 16^ου αιώνα οι Οθωμανοί τούς έδιωξαν από τα Δωδεκάνησα. Το τάγμα κι ας μη διδάσκεται στην επίσημη Ιστορία, αποτελεί συνειδητό ή ασύνειδο μέρος της πολιτιστικής ταυτότητας των Δωδεκανησίων, ιδιαίτερα των Ροδίων και Κώων. Τα κάστρα, οι πύλες, οι θυρεοί, τα παλάτια, οι τάφροι, η μοναδική Οδός των Ιπποτών στη Ρόδο, διάφορα κτιριακά κατάλοιπα, επίσης το ότι οι Ιταλοί στο αρχιτεκτονικό ύφος που έδωσαν στις πόλεις μας, κατά το σύντομο πέρασμά τους από τα Δωδεκάνησα στο πρώτο μισό του 20^ού  αιώνα, τόνισαν αυτή την παράδοση. Οι Ιωαννίτες Ιππότες, μετά την Ιερουσαλήμ και την Κύπρο, έμειναν εγκαταστημένοι στα νησιά μας λίγο περισσότερο από δύο αιώνες. Ο ήρωάς μου στο Ο θάνατος του μισθοφόρου μελετάει την περίοδο της Ιπποτοκρατίας στα Δωδεκάνησα, και στο φινάλε του κειμένου –οιονεί αφηγηματική μου δοκιμασία στο είδος του ιστορικού μυθιστορήματος αμέσως πριν τον Περεγρίνο– νοερά ως Ιππότες, αυτός και συνοδευόμενος από τον νεαρό μισθοφόρο, καταφθάνουν έφιπποι στο Κάστρο (των Ιπποτών) στην Αντιμάχεια. Για τις σελίδες αυτές δεν έκανα μόνο μαθήματα ιππασίας σ’ έναν από τους τοπικούς ιππικούς ομίλους, έψαξα και τη σχετική βιβλιογραφία, τη μελετούσα στη Βιβλιοθήκη της Βουλής στην Αθήνα, αναγκαστικά σκόνταφτα και στα πεπραγμένα του τάγματος στη Μάλτα. Η Μάλτα, να προσθέσω τέλος –ακόμα ένα στοιχείο οικειότητας με τον τόπο–, απέχει μια ανάσα απ’ τη Σικελία, με πάμπολλες κάθε είδους επιρροές από τη μεγαλόνησο του Τζουζέπε Τομάζι ντι Λαμπεντούζα.