Ο αναπληρωτής καθηγητής της ύστερης αρχαιότητας στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο της Κύπρου Γιώργος Δεληγιαννάκης δημοσίευσε εκτενές κείμενο κριτικής ανάλυσης για τον Περεγρίνο στο the books' journal, (τεύχος 153, σελ. 60-61), με τίτλο "Διακρίσεως αγώνας άγονος", -εδώ το πλήρες κείμενο.
Διακρίσεως αγώνας άγονος
Από τον Γιώργο Δεληγιαννάκη
Η εν Ολυμπία πύρινη εξαέρωσις του θειότατου Παριανού Περεγρίνου στη ζώνη υψηλής θέασης. Ένα βιβλίο για έναν ματαιόδοξο κυνικό φιλόσοφο, το πέρασμα του οποίου από τη Γη ήθελε να στεφθεί με στεφάνι δόξης. Για τον Λουκιανό, ο Περεγρίνος ήταν ένας χαρισματικός τσαρλατάνος. Αλλά ο Αντώνης Νικολής, στο έκτο μυθιστόρημά του, ανατρέπει την προσέγγιση του Λουκιανού. Γιατί το μυθιστόρημά του αφορά τον σύγχρονο αναγνώστη; [ΤΒJ]
Το έκτο μυθιστόρημα του Αντώνη Νικολή είναι η ελεύθερη μυθοπλαστική εξιστόρηση του βίου και της πολιτείας του κυνικού φιλοσόφου Περεγρίνου Πρωτέα, ο οποίος αυτοπυρπολήθηκε κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 165 μ.Χ., στα χρόνια του Ρωμαίου αυτοκράτορα και στωικού φιλοσόφου Μάρκου Αυρηλίου (161-180 μ.Χ.). Η πράξη του αυτή τού εξασφάλισε τη μετά θάνατον λατρεία του και μια εις τους αιώνας φήμη, η οποία οφείλεται στον σατιρικό λίβελο με τίτλο Περὶ τῆς Περεγρίνου Τελευτῆς που έγραψε εναντίον του γύρω στα 180 μ.Χ. ο πολυδιαβασμένος αρχαίος συγγραφέας Λουκιανός από τα Σαμόσατα της Συρίας (125-180 μ.Χ.). Με παρόμοιο τρόπο, ο Λουκιανός θα καταπιαστεί με την ιστορία και ενός άλλου αμφιλεγόμενου θείου ἀνδρὸς και ιδρυτή μυστηριακής λατρείας στο έργο του Ἀλέξανδρος ή Ψευδόμαντις, ενώ ο πιο διάσημος και με τη μεγαλύτερη επίδραση θείος σοφός υπήρξε ο νεοπυθαγόρειος φιλόσοφος και μύστης Απολλώνιος ο Τυανέας (περ. 15-100 μ.Χ.). Ο τελευταίος έζησε στα ίδια περίπου χρόνια με τον Ιησού και προβλήθηκε αργότερα ως αντίπαλος του Χριστού από τους εθνικούς, ενώ η φήμη του αναβίωσε στο Βυζάντιο ως κατασκευαστή μαγικών φυλαχτών. Από τους πολλούς αρχαίους βίους για τον Απολλώνιο σώζεται μόνο εκείνος του τρίτου αιώνα από τον σοφιστή Φιλόστρατο από τη Λήμνο (Τὰ ἐς τὸν Τυανέα Ἀπολλώνιον). Σύμφωνα με τον Λουκιανό, ο Αλέξανδρος ὁ Αβωνοτειχίτης (περ. 105-170 μ.Χ.), τον οποίον εκείνος σατίριζε, υπήρξε μαθητής του Απολλώνιου. Η περίπτωση του Περεγρίνου εντάσσεται, λοιπόν, σε μια ευρύτερη κατηγορία θείων και συνάμα αμφιλεγόμενων ανδρών, όπως ο Ιησούς, ο Απολλώνιος και ο Αλέξανδρος, που είναι χαρακτηριστική των θρησκευτικών τάσεων της εποχής.
