Ταξίδι στη Νάπολη -ήτανε σαν τάμα...

Την άνοιξη του 2020, με προαγορασμένα τα εισιτήρια, θα επισκεπτόμουν τη Νάπολη. Σχέδια που ακύρωσε η πανδημία, αλλά και περίπου σαν τάμα είχα υποσχεθεί, το πρώτο εκτός Ελλάδος ταξίδι -αν ο Θεός, η ζωή, η τύχη το επέτρεπαν- να το έκανα προς τη μαγική μητρόπολη. Το θωρηκτό που απελευθέρωσε την Κω από την οθωμανική δεσποτεία έφερε το όνομά της, Ναπολιτάνοι και Σικελοί κυρίως οι Ιταλοί που διαμόρφωσαν τον χαρακτήρα των δωδεκανησιακών πόλεων στις πρώτες δεκαετίες του προηγούμενου αιώνα, η πόλη που όταν την περιδιαβάζεις με το βλέμμα στο ύψος των ματιών είναι συχνά βρόμικη, χαοτική, περίπου σαν μια μεσογειακή της Εγγύς Ανατολής, μα, αν την περπατάς με το βλέμμα υψωμένο ή παρατηρείς τη ρυμοτομία της, όμορφη και αρχοντική, ίσως όχι εφάμιλλη της Ρώμης, νομίζω όμως αυθεντικότερή της.    

Τέταρτη φορά στη Νάπολη, το δεύτερο μισό του Ιουλίου, και τις τρεις πρώτες μέρες σε μικρές πόλεις στη κοντινή της Βασιλικάτα (Basilicata/ Μπαζιλικάτα).

Από δεξιά: ο Φάμπιο Ντόνιτσι / Fabio Donitsi, ο Δημήτρης Μποσάκης, η Μαρία Κιάρα Μόνακο / Maria Chiara Monaco, η αφεντιά μου, σε αρχαιολογική θέση στο Τρικάρικο, σε περιοχή των Λευκανών. Οι συνάδελφοι του Δημήτρη μάς ξενάγησαν εκεί, όπως και στο πολύ ενδιαφέρον μουσείο της Φεραντίνα / Ferrantina, το δημιούργημά τους. 

Πάνας και Δάφνης: ο κατσικοπόδαρος θεός διδάσκει τον αυλό στον νεαρούλη Δάφνη. (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Νάπολης, 2ος αι. μ.Χ. / 19ος αι. before... MeToo)

Ο Αντωνίνος Πίος: με πόση συγκίνηση έπεσα πάνω του. Στον καιρό και στην επικράτειά του σεργιάνιζα τα τελευταία πεντέμισι - κοντά επτά χρόνια της ζωής μου.

Μπροστά στο περιβόητο Memento mori / μέμνησο τοῦ θανάτου, να αναλογίζεσαι τον θάνατο -Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και αυτό. Και πριν από έξι χρόνια. Όσο γερνάω, θαρρώ διαφωνώ: μέχρι και το έσχατο λεπτό Memento vitae / να αναλογίζεσαι, να προσδοκάς τη ζωή, και δη με τη λαχτάρα παιδιού. Ύστερα πάλι ταλαντεύομαι -πάντως δεν παίζω με τις λέξεις, τα λογοπαίγνια τα σιχαίνομαι.

Μικελάντζελο Μερίζι ντα Καραβάτζιο / Michelangelo Merisi da Caravaggio, Το μαρτύριο της Αγίας Ούρσουλας (ελαιογραφία, 1610), Gallerie d'  Italia, Νάπολη, στην κεντρική οδό / via Toledo.  

Στο Caffè Letterario Intra Moenia / λατινιστί Εντός των Τειχών, στην πολυσύχναστη piazza Bellini.

Στην Πρότσιντα / Procida, την Προχύτη των Φλεγραίων Νήσων / των Πιθηκουσσών, το νησάκι με τους πολύχρωμους οικισμούς, στον κόλπο της Νάπολης, μπροστά από την Ίσκια.

Στη συνοικία Rione Sanità / Ριόνε Σανιτά μεγάλη τοιχογραφία του  Ναπολιτάνου Τοτό. Η λαϊκή Νάπολη μνημονεύει σε κάθε ευκαιρία και το άλλο διάσημο τέκνο της, τη Σοφία Λόρεν. 

Στη Σορμπίλο / Sorbilo,τη φημισμένη πιτσαρία της πόλης, -τίμησα και την επίσης περίφημη Μικέλε / L' Antica Pizzeria da Michele. Γαστριμαργική αδιαμφισβήτητη εμπειρία, αμφότερες. 

 

Με τέτοια φούλια...

...τύφλα να 'χουν οι γαρδένιες!

[Είχα σημειώσει σε παλιότερη ανάρτηση (Το φούλι το ινδικό και το φούλι το αφρικανικό): 

Το αφρικανικό φούλι -το λέμε εδωκάτω αφρικανικό για να το διακρίνουμε από το ινδικό- γκουγκλάροντας το βρίσκω σκέτο φούλι ή αραβικό γιασεμί ή γιασεμί του Σαμπάχ, ανθίζει σχεδόν όλο το καλοκαίρι, αμιλλάται στην ένταση του αρώματος τη γαρδένια, ενίοτε πιο δροσερό και διαπεραστικό, και είναι λέει αυτό απ' το οποίο δίνεται το άρωμα στο τσάι γιασεμί.]

 

Άδειες, φθαρμένες λέξεις.

Άδειες, φθαρμένες ή κακοφορμισμένες στη σημασία τους λέξεις, δίχως περιεχόμενο πια στην τωρινή τους χρήση: προοδευτικός, συντηρητικός. Στις παρακάτω φωτογραφίες, πάντως, κάλλιστα υποκαθίστανται -αδιακρίτως και οι δυο- από το ονοματικό σύνολο: λαϊκιστές αντιδραστικοί. 

Προοδευτικοί πολίτες στην Ε.Ε..

 

 

Συντηρητικοί πολίτες στις Η.Π.Α..

Ερωτόκριτος - τρία ερανίσματα, ασχολίαστα.

(Β 839) Kαι μέσα στο χοντρό λαόν πολλή βαβούρα εγίνη,

(γλωσσάρι: χοντρός λαός: όχλος) 

(Γ 199-208) Πολλοί τον Ήλιον πεθυμούν, τη λάμψιν του ζητούσι,
        κι άλλοι πολλοί όντε τον-ε δουν, το φως τως καταλούσι'·        200
άλλος τη βράση ορέγεται, άλλος κρυόν αέρα,
        κι άλλος το σκότος πεθυμά, και βλάφτει τον η μέρα.
Πολλοί απ' τσι μεγαλότητες τούτου του Kόσμου φεύγουν,
        την ταπεινότη ορέγουνται και τη φτωχειά γυρεύγουν·
άλλοι το πλούτος πεθυμούν και τη φτωχειά μισούσι,        205
        κι άλλοι ξετρέχουν το κακό, σπουδάζου' να το βρούσι.
Kι ο Kόσμος από την αρχήν εδέτσι εθεμελιώθη,
        και πορπατεί καθένας μας εκεί, που η Tύχη αμπώθει.

(γλωσσάρι: όντε: όταν, τως: τους, καταλυώ/καταλώ: φθείρω/ομαι/ αφανίζω/ομαι, τη βράση: ζέστη, τσι: τις, μεγαλότητα: μεγαλείο, φεύγω: αποφεύγω/ απομακρύνομαι, ξετρέχω: επιδιώκω/ θηρεύω, σπουδάζω: σπεύδω/ βιάζομαι, βρούσι: βρουν, εδέτσι: έτσι, πορπατώ: περπατώ, αμπώθω: απωθώ/ σπρώχνω)

(Γ 1604) (Η Αρετούσα)  που'ναι δεκατριώ χρονώ, δεκατεσσάρω' εμπήκε, 

(Γιάννης Τσαρούχης, Ερωτόκριτος, 1955). 

Στη λαλιά της πατρικής γιαγιάς.

(Θεόφιλος Χατζημιχαήλ, Ερωτόκριτος και Αρετούσα)

Όταν στην εργασία μου απάνω ανακαλώ ιδιαίτερες λέξεις ή φράσεις της οικείας ντοπιολαλιάς, κι ύστερα τις ψάχνω σε λεξικά ή κείμενα, συχνότερα τις εντοπίζω στο λεξιλόγιο του Κορνάρου, του Χορτάτση, (ίσαμε και του Καζαντζάκη που κατεξοχήν αποθησαύρισε το υλικό της κρητικής διαλέκτου). Δεν με εκπλήσσει. Ήδη στο παν/μιο είχα την πληροφορία πως οι δωδεκανησιακές λαλιές υπάγονται στις νότιες νησιωτικές διαλέκτους (μαζί με της ανατολικής κυρίως Κρήτης και της Κύπρου). Αναφέρομαι σε λαλιά που είναι σε χρήση και σήμερα ακόμη στο χωριό του πατέρα μου, στην Κέφαλο. Λέξεις και συντάξεις που ανασύρω μαζί με κουβέντες και τη φωνή της γιαγιάς Καλλιόπης.   

Τον Ερωτόκριτο, την Ερωφίλη, τη Θυσία, τα κάναμε στο παν/μιο. (*) Μα, όπως και με τον Όμηρο, είναι άλλη, πολύ διαφορετική εμπειρία (αναγνωστική και του εργαστηρίου) να μελετάει κανείς ωριμότερος αυτά τα κείμενα. Το σκόπευα από χρόνια: να εντρυφήσω με τα τωρινά μου εργαλεία στην κρητική λογοτεχνία. Ξεκινώ, λοιπόν, με τον Ερωτόκριτο. 

Ο Βιτσέντζος Κορνάρος –το λέω μόνο από συγγραφικό ένστικτο- είναι και Έλληνας και Κρητικός, βέβαια πάνω απ’ όλα ένας ιδιαίτερα ικανός αφηγητής. Ο Ερωτόκριτος χρονολογείται στις πρώτες δεκαετίες του 17^ου αιώνα, όχι πολύ μακριά από το τέλος της ενετοκρατίας στο νησί, το 1669.

Τρία αποσπάσματα. Στο πρώτο, (ενότητα Α, 1218-1229), λόγια του Πολύδωρου, συμβουλές στον ερωτοχτυπημένο φίλο του Ερωτόκριτο, που όμως απαυγάζουν την παιδεία, τον κοσμοπολιτισμό του ποιητή, θα έλεγα και αμυδρά τα φώτα της Αναγέννησης. Το δεύτερο, (Α, 1671-1676), ένα νομίζω καλό δείγμα αφηγηματικής δεινότητας, η νένα Φροσύνη και η Αρετούσα, αμίλητες συλλογίζονται τι να κάνουν –η ευκρίνεια, η λεπτομέρεια (το χέρι στο μάγουλο), η ψυχογραφία επίσης. Στο τρίτο, (Α, 1733-1734), ο ρυθμός, η ομορφιά της γλώσσας.

μίσεψε, κι άμε γύρισε Aνατολή και Δύση.
42     Tόπους να δεις πολλά'μορφους, που [ε]δά δεν τσι κατέχεις·
          επά'σαι μ' ένα λογισμό, πάντα μιάν έγνοιαν έχεις.          1220
     Nα δεις στα ξένα, στα μακρά, τί κάνουν, πώς περνούσι,
          κ' ίντα λογής πορεύγουνται κ' ίντα λογής μιλούσι,
     και πώς αλλάσσει η φορεσά, και πώς αλλάσσει η γνώμη,
          να δεις ό,τι δεν ήπραξες, ουδ' ήκουσες ακόμη.
     Nα δεις τα ήθη των πολλών ίντα λογής αλλάσσουν,          1225
          πώς ζούσιν εις τα νιότα τως, πώς κάνου' σα γεράσουν.
     Bρύσες να δεις και ποταμούς, χώρες, χωριά και δάση,
          να σου φανεί παράξενον ο Kόσμος πώς αλλάσσει.

 

Oληνυκτίς πειράζουνται δίχως να κοιμηθούσι,          
          όντε τα ξημερώματα και φως τσ' αυγής θωρούσι.
     Ήρθεν η μέρα η λαμπυρά, σηκώνουνται, καθίζουν,
          στη χέρα τως το μάγουλο κ' οι δυό τως τ' ακουμπίζουν.
     Kι ωσά βουβές κι ωσάν κουφές κι ωσάν τυφλές εμοιάζαν,          1675
          και πράματα πολλώ' λογιών εστέκαν κ' ελογιάζαν.  

 

Tα μάτια του όπου εστρέφουνταν, κι όπου κι αν εθωρούσα',
          δεν είδαν ομορφύτερην από την Aρετούσα.

 

Βυθίζομαι στη γλώσσα μου -τους ακούω κάτω απ' τους στίχους, ιδίως τη γιαγιά.

Με τους πατρικούς παππούδες, Αντώνη και Καλλιόπη. Στο προαύλιο του Αγίου Νικολάου στην πόλη της Κω. Θα πηγαίνουμε σε κάποιο οικογενειακό γάμο ή βάφτιση. 

Με τη γιαγιά Καλλιόπη το 1982. 

 

(*Ο Λίνος Πολίτης, για το σύνολο της κρητικής λογοτεχνίας) Κι ένα άλλο χαρακτηριστικό της κρητικής λογοτεχνίας του 17ου αιώνα πρέπει να υπογραμμίσουμε: τη λογοτεχνικά καθαρή και υψωμένη γλώσσα. Οι ποιητές της περιόδου αυτής χρησιμοποιούν την ομιλουμένη κρητική διάλεκτο, εντελώς καθαρμένη από μεσαιωνικά κατάλοιπα ή άλλα λόγια στοιχεία· το ντόπιο ιδίωμα υψώνεται σε μια γλώσσα λογοτεχνική, κομψή, ικανή να αποδώσει τις πιο λεπτές αποχρώσεις του ποιητικού στοχασμού. Μια γλώσσα διαμορφωμένη με βούληση καλλιτεχνική. Ίσως ποτέ άλλοτε η δημοτική δε γράφτηκε με τόση καθαρότητα και με τόση συνέπεια στη νεοελληνική λογοτεχνία.

Λίνος Πολίτης, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1998 (9η έκδ.), 65-66.

 

Γιάννης Δημητράκης (1958-2022).

 

 

Ένας ξεχωριστός ζωγράφος, ένας τρυφερός άνθρωπος εξέλιπε σήμερα.

 

Τα πουλιά, οι χορευτές, τα ιερογλυφικά, κάθε σου ζωγραφική εμμονή, σε πτήσεις και σχηματισμούς της τέχνης σου -θα σε θυμόμαστε, Γιάννη, για τον ευαίσθητο, ευφορικό χρωστήρα σου. 

 

Να 'ναι ελαφρύ το χώμα.

(Παλιότερες αναρτήσεις 1, 2, 3)

 

Με την Πελαγία Κυριαζή.

Συναντηθήκαμε στον Δανιήλ, πρεσβείαις της Τζούλιας Τσιακίρη -το καλό να λέγεται-, έκτοτε, όπως έχω ξαναγράψει εδώ, "δεν ξέρω ποιο απ' τα δυο, την αγαπώ ή την εκτιμώ περισσότερο". "Η Πελαγία Κυριαζή ανασύρει μνήμες ονείρων, σκιές και είδωλα του ασυνειδήτου. Το έργο της είναι μόνο τέχνη", είχα σημειώσει επίσης τότε με αφορμή την ξενάγηση από την ίδια στα εκτιθέμενα έργα της στο Μουσείο Φρυσίρα. Σ' εκείνη την έκθεση μου είχε γνωρίσει τον Παναγιώτη Κοντόλαιμο, εκλεκτό οθωμανολόγο και φιλότεχνο. Ο καιρός και τα χρόνια κύλησαν, πριν από ένα μήνα περίπου, Κυριακή 27 Μαρτίου, σε βόλτα οι τρεις μας στο ΚΠΙΣΝ, ο Παναγιώτης, με υιική σχεδόν τρυφερότητα, μας φωτογραφίζει.

Για την Πελαγία Κυριαζή, κι άλλες προηγούμενες αναρτήσεις (1, 2, 3, 4, 5). 

 

Ούτε άνοιξη, ούτε Λαμπρή φέτος.

Ακούστε κάτι από το νησάκι μου-

Ξέρω, δεν ήρθε η άνοιξη φέτος, κι η Λαμπρή θα 'ναι μικρό σκίρτημα μόνο, συγκρατημένη συγκίνηση, όση να πάρουμε για λίγο τα μάτια από τα ερέβη που ξερνάει το μαύρο στόμα του τυράννου. 

Ἡ καθ' ἡμᾶς Ἀνατολή.

Η νεοελληνική ασχήμια, εύχαρις, μα κυρίως αντιπροσωπευτική, περιστοιχίζουσα τον ηγεμόνα της καρδιάς της.

Ύμνος στην ελευθερία των ανθρώπων.

Ο ουκρανικός εθνικός ύμνος είναι πλέον ύμνος πανανθρώπινος. 

 

(Στη Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης, πριν από την παράσταση της Δευτέρας, κι αφού κρατήθηκε ενός λεπτού σιγή, οι ερμηνευτές του Ντον Κάρλο, του έργου του Βέρντι, έψαλαν τον ουκρανικό εθνικό ύμνο -από το iefimerida.)

Μαύρο, μόνο μαύρο, το απόλυτο μαύρο.

Απεχθάνομαι τον μανιχαϊσμό. Από προχτές ψάχνω λίγο, το ελάχιστο γκρίζο, κάπως να αραιώσω το απόλυτο μαύρο, όμως δεν το βρίσκω. 

Αντίδωρο από τον κήπο.

(Τριαντάφυλλα στις αλκυονίδες και στο φως του απομεσήμερου.)

Για τις ευχές (τηλεφωνήματα ή sms, στον τοίχο ή στο inbox / fb) με την ευκαιρία της ονομαστικής μου γιορτής, πολλά και θερμά τα ευχαριστώ προς όλους. 

Με τη συγκίνηση της Σίλβια Πέρεθ Κρουθ.

Σίλβια Πέρεθ Κρουθ (Sílvia Pérez Cruz), Πρωινό / Αύριο (Mañana).   

(Όμορφο κορίτσι σαν απ' τα πορτρέτα του Φαγιούμ, τραγουδάει μ' ανοιχτά μάτια, σκιρτάει στις μύτες των ποδιών, εκτονώνει τη συγκρατημένη συγκίνηση.) 

Ευχές για το 2022.

Να 'ναι μια καλή χρονιά. 

Να ξανανιώσουμε ευρύχωρο τον πλανήτη.

Τίποτ' άλλο πια.

Σημείωσα στο ιστολόγιο / μπλογκ μου εδώ τον περασμένο Μάρτιο, κι όσο το σκέφτομαι νομίζω δεν πιστεύω πια σε τίποτ' άλλο:

...Έχω πολλή δουλειά, όχι γιατί με σκάζει μην ελεγχθώ για κάποια κακοτεχνία μου -σε χέρσες και στέρφες επικράτειες μοιραία δεν αξιολογείται τίποτε-, αλλά γιατί αν υπάρχει μία αξία να μεταρσιώσει είτε τον λογοτέχνη είτε τον αναγνώστη αυτή βρίσκεται εκεί όπου το καθετί τοποθετήθηκε με ακρίβεια στη θέση του, όπου και ο τελευταίος φθόγγος σημειώθηκε με άκρα οικονομία.

Θεοί, τι μεγάλο, τι ωραίο ταξίδι.

Διήνυα τις τελευταίες σελίδες / μέρες του μυθιστορήματός μου. Ο καλός συνοδοιπόρος μού σύστησε τότε τον Μπέντζαμεν Κλέμενταϊν (Benjamin Clementine). Τόσο ξένος τύποις στην ατμόσφαιρα του κειμένου μου, κι όμως θα γινόταν ο μαγικός συντονιστής -αυθεντικό εἴδωλον του ασυνειδήτου γαρ-,  μαζί μουσικός κωδικός και καταλύτης στο πιο συναρπαστικό μέρος της δουλειάς που είναι πάντοτε το φινάλε της.

Θεοί, τι μεγάλο, τι ωραίο ταξίδι.

Χρειάζομαι μερικούς μήνες να φέρω σε νηφαλιότητα τη μνήμη, να οικονομήσω προσεκτικά λέξη λέξη την εργασία μου. Ύστερα, καταπώς συνηθίζεται, όλο αυτό θα τυπωθεί, θα γίνει βιβλίο.  

 

  

9/11/2021, 3η δόση εμβολιασμού.

Πάει και η τρίτη, -καλύτερα όσοι καταγινόμαστε με τη γλώσσα να τη λέμε: η αναμνηστική δόση. 

Με αντάμειψα ξανά με γλυκάκι: μηλόπιτα με κρέμα γιαουρτιού μαζί με μία μπάλα παγωτό καβάφα, όλα (και το βύσσινο) του σπιτιού εννοείται (είχα αρθρογραφήσει σχετικά όταν ταξίδεψα στη Λέρο, ν' αγοράσω από φυτώριο εκεί το δενδρύλλιο της γκουάβα των Αιγυπτίων / καβάφας όπως το εξελλήνισαν οι Αιγυπτιώτες, Αιγυπτιώτης εκ Λέρου το 'φερε στο όμορφο νησάκι, έκτοτε εξαπλώθηκε, λογαριάζεται πλέον σχεδόν ενδημικό λεριώτικο).  

Καλή ανανέωση της ανοσίας, αδέρφια!

   

Η Μαρίνα Γαλανού.

Σπουδαία -άξια σπουδής- ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των διεμφυλικών, των ΛΟΑΤΚΙ+ στο σύνολό τους. Να τη θυμόμαστε με ευγνωμοσύνη. 

Η Αφρική είν' η κοιλιά της Γης.

Μετά το τραγούδι της πανδημίας στη διάρκειά της, να και πάλι από την Αφρική το τραγούδι και της εξόδου από την πανδημία: WizKid - Essence. Όπως σ' έναν από τους στίχους του: turn me out of my mind. Όλα κοντινά και συγκοινωνούντα πια, άνθρωποι, γειτονιές, χωριά, πόλεις, χώρες, ήπειροι. Και το ταξίδι το πιο συναρπαστικό του πλανήτη μόλις ξεκινάει. Τυχεροί όσοι θα ζήσουν να δουν τις συγκλονιστικές, καταιγιστικές αλλαγές, τόσο πολλές, τόσο μεγάλες, -για να δανειστώ κάπως τα λόγια του σοφού Τζουζέππε Τομάζι ντι Λαμπεντούζα (Giuseppe Tomasi di Lampedusa)- κι αυτές μόνο και μόνο για να παραμείνει ο κόσμος μας ο ίδιος υπέροχος που ήταν ανέκαθεν.

Αἱ καλλίροοι πνοαί / η όμορφη ροή της έμνευσης.

δόξαν ἔχω τιν᾽ ἐπὶ γλώσσᾳ λιγυρᾶς ἀκόνας,
ἅ μ᾽ ἐθέλοντα προσέρπει καλλιρόαισι πνοαῖς. 

Μου φαίνεται πως τη γλώσσα μου τροχίζει γλυκύφωνο ακόνι,

αυτό που θέλω και με σπρώχνει στην όμορφη ροή της έμπνευσής μου.

(Πίνδαρος, Ὀλυμπιονίκαις, 6.82-6.83) 

(*καλλίροος, ποιητικός τύπος του καλλίρροος)