Εικόνες της φιλελεύθερης δύσης

ΑΝΤΩΝΗΣ ΝΙΚΟΛΗΣ

 

Athens Voice, 30/5/2015 
Τις προάλλες σε σπίτι φίλων, συζητούσαμε τα σχετικά με τους γάμους ομοφύλων και συμφωνούσαμε πόσο αντιδραστικό είναι πλέον ακόμα και το να συνηγορείς υπέρ ενός συμφώνου συμβίωσης, ν’ αρνιέσαι ωστόσο τον απολύτως ισότιμο (πολιτικό) γάμο ομοφύλων. Οι φίλοι, ετερόφυλο ζευγάρι, ανάμεσα σαράντα και πενήντα στις ηλικίες, ανήκουν στους αδιαμφισβήτητα ανοιχτόμυαλους. Κάποια στιγμή, από τον τόνο της φωνής τους που χαμήλωνε, σήκωσα το κεφάλι, μας πλησίαζε ο έφηβος γιος τους, κάτι ζητούσε από τη μάνα του, σταματήσαμε την κουβέντα, περιμέναμε να απομακρυνθεί, να συνεχίσουμε. Και θα μου διέφευγε η σημασία του στιγμιότυπου, αν δεν έπεφτα πάνω στη φωτογραφία του Reuters από το πρόσφατο δημοψήφισμα της Ιρλανδίας: σκαρφαλωμένα στα κάγκελα μιας πύλης παιδιά -ούτε δεκάχρονα- με τις σημαίες του ουράνιου τόξου στα χέρια πανηγυρίζουν για την υπερψήφιση του ισότιμου γάμου στην πατρίδα τους.

28 Μαΐου 1979.

28 Μαΐου 1979. 

Το σημαντικότερο ορόσημο στη νεότερη ιστορία της Ελλάδος.

Κωνσταντίνος Καραμανλής πρεσβύτερος.

Marguerite Yourcenar: Η Άβυσσος.

Η Άβυσσος ανήκει στα έργα που γράφονται και ωριμάζουν σε μακρά χρονικά διαστήματα, εμπεριέχουν σε βαθύτερα στρώματά τους έως και νεανικές δοκιμές, είναι για τη Γιουρσενάρ ό,τι ο Πειρασμός για τον Φλομπέρ.

Το μυθιστόρημα διαδραματίζεται κυρίως στην αναγεννησιακή Φλάνδρα του 16^ου αιώνα, ανάμεσα στο 1510 και 1569, στα όρια της ζωής ενός φανταστικού «ιστορικού» προσώπου, του Ζήνωνα, αλχημιστή και φιλοσόφου και γιατρού, που ως νόθος γιος της αδελφής του τραπεζίτη Ερρίκου Ζυστ είχε την επιλογή των θεολογικών σπουδών και της ιερατικής σταδιοδρομίας, τις οποίες όμως δεν ακολούθησε. Στην εποχή κυριαρχεί το ουμανιστικό πρότυπο του πανεπιστήμονα (homo universalis). Φιλόσοφος και τυχοδιώκτης, θα ταξιδέψει πολύ, θα κυνηγηθεί, θα ζήσει περιόδους με πλαστά ονόματα και ταυτότητες. Όπως σημειώνει η ίδια η συγγραφέας στο επίμετρο (σελ. 388-389): «Ο Ζήνων, που υποθέτουμε να γεννιέται το 1510, θα ήταν εννιά χρονών την εποχή που ο γέροντας Λεονάρντο έσβηνε στην εξορία του στην Αμπουάζ, τριάντα ενός στο θάνατο του Παράκελσου, με τον οποίο άλλες φορές τον κάνω να συνοδοιπορεί κι άλλες ν’ ανταγωνίζεται, τριάντα τριών στο θάνατο του Κοπέρνικου, που δε δημοσίευσε το μεγάλο του έργο παρά στην κλίνη του θανάτου (…)». Πρόκειται για την εποχή κατά την οποία ηττώνται τόσο η Μεταρρύθμιση, μετεξελισσόμενη σε προτεσταντισμό, όσο και ο Καθολικισμός ως Αντιμεταρρύθμιση, οι ηγεμόνες βασιλείς και οι ευγενείς αρχίζουν να κλονίζονται, τους αμφισβητεί η νέα τάξη που αναδύεται, η αστική, και η ραγδαία αναπτυσσόμενη μαζί της οικονομία, η καπιταλιστική.

Χλωρίδα από τον τόπο σου...

Στον κήπο όχι μόνο παραδείσια πουλιά από τη Μαδέρα, αλλά και ασπαρτιές, σπάρτα, που ξερίζωσα ο ίδιος, νεαρά βλαστήματα, από τη Ζιά, από το Δίκαιο, νερακίζια επίσης, λεβάντες και άλλα. (...Που εντός μου η Πορτογαλία δε λογιζόταν στους ξένους τόπους, -εκεί αναπαυόμουν-, στην ηπειρωτική της χώρα, κιόλας, είδα πολλές φορές στις άκριες των εξοχικών δρόμων σπάρτα, μακριές γραμμές κιτρινισμένους φράκτες, όπως κι εδώ.) Και άραγε ποια τα σύνορα της χλωρίδας... Παλιότερα πίστευα ότι τα εκατοντάφυλλα, τα μπομπόνια και τα μαγιάτικα ήτανε εγκλιματισμένες, ντόπιες, δικές μας ποικιλίες τριαντάφυλλα, μέχρι που βγήκα στο μπαλκόνι του ξενοδοχείου πέρσι το καλοκαίρι στη Βερόνα, έβλεπε σε κηπάρια λαϊκών σπιτιών, αβοτάνιστα, με κανέναν κισσό ή άλλο αναρριχώμενο και ξεχασμένα σαν αυτοφυή μόνο εκατοντάφυλλα, μπομπόνια και μαγιάτικα. Να τα ’φεραν κι αυτά οι Ιταλοί στο νησί, εικάζω πιθανότερο να πρόκειται για παλιές ποικιλίες διαδεδομένες ένα γύρο στις χώρες της Μεσογείου, αλλά σε κάθε περίπτωση δεν αποδύομαι... και τον ιστορικό της γεωπονίας…

Εδώ που κάποτε –προ κόκκινου σκαθαριού- έθαλλε ένας εύρωστος φοίνικας. Άφησα τις λεβάντες να θεριέψουν δίκην πένθους για το ωραίο άλλοτε δέντρο.

Marguerite Yourcenar: Αδριανού Απομνημονεύματα.

Η Μαργκερίτ Γιουρσενάρ (8 Ιουνίου 1903 – 17 Δεκεμβρίου 1987) συγκαταλέγεται στις σημαντικότερες μορφές των γαλλικών γραμμάτων του 20ού αιώνα. Ήταν η πρώτη γυναίκα που έγινε μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας το 1981. Οι σπουδές της επικεντρώθηκαν κυρίως στα κλασικά γράμματα. Από το 1942 εγκαταστάθηκε μόνιμα στις ΗΠΑ, στο νησί Μάουντ Ντέζερτ της πολιτείας του Μέιν. Έζησε μέχρι το τέλος της ζωής της εκεί, και για περίπου σαράντα χρόνια μαζί με τη σύντροφό της Γκρέις Φρικ.

Το Αδριανού Απομνημονεύματα (1951) της χάρισε την παγκόσμια αναγνώριση, τιμήθηκε με το Prix Femina για την Άβυσσο (1968) και με το Grand Prix Litteraire για το σύνολο του έργου της το 1972.

Από λίστα σε λίστα ο Δανιήλ.

Ήτανε στη βραχεία λίστα (βραβείου πεζογραφίας) του περιοδικού Κλεψύδρα πριν από κάνα μήνα, από προχτές και στη μικρή του Ο Αναγνώστης (κατηγορία διήγημα - νουβέλα).

Gustave Flaubert: Ο Πειρασμός του Αγίου Αντωνίου.

Ο Πειρασμός του Αγίου Αντωνίου είναι το έργο που φαίνεται να απασχόλησε τον Φλομπέρ σ’ όλη σχεδόν τη συγγραφική του ζωή, -υπάρχει σε τρεις γραφές, του 1849 (πριν από τη Μαντάμ Μποβαρύ), του 1856 (πριν από τη Σαλαμπώ) και του 1871(ενώ ήδη έγραφε το Μπουβάρ και Πεκυσέ). Παρά το ότι καταχωρίζεται και στο είδος του ιστορικού μυθιστορήματος, το τέμνει -καλύτερα- κατά έναν τρόπο, σίγουρα το ξεπερνάει, κατά τον Michel Foucault είναι κάτι σαν το (όλον) Βιβλίο Flaubert, «Μετά απ’ αυτόν θα μπορεί πια να γεννηθεί το Βιβλίο Mallarmé, κι έπειτα ο Joyce, ο Roussel, ο Kafka, ο Pound, ο Borges. Η βιβλιοθήκη άρπαξε φωτιά (από το επίμετρο της έκδοσης του Ηριδανού, σελ. 161)». Πράγματι, μοιάζει με συγγραφικό πείραμα που αφέθηκε σκοπίμως ανοιχτό, μάλλον περισσότερο κι απ’ το κύκνειο Μπουβάρ και Πεκυσέ. Νομίζω, επίσης, αποτελεί την ανοιχτή ελεύθερη πρόσβαση στο Εργαστήρι Φλομπέρ: όλα τα στοιχεία του ύφους, της μαστορικής του, βρίσκονται συγκεντρωμένα εδώ. Ξαναδιαβάζοντας τώρα και σ’ αυτή την περίοδο της ζωής μου τον Πειρασμό, τον ίδιο τον Φλομπέρ, δηλαδή, να παρακολουθεί τον εαυτό του εκτεθειμένο στους πειρασμούς του μοναχικού αισθητή, συνειδητούς ή ασύνειδους, στις φοβερές προβολές τους στο νου του, στην όπως κι αν την παρακολουθήσει κανείς πάντως ευφάνταστη και μνημειώδη μακρότατη παραίσθηση – ονειρική παρέλαση (πολλές φορές γκροτέσκα ή ακόμα και μπουφόνικη) αιρεσιαρχών, θεοτήτων, δαιμονίων, τεράτων, και που ως προς τον πειραματικό λογοτεχνικό χαρακτήρα της δεν έχει να ζηλέψει τίποτε από μεταγενέστερους νεωτερισμούς, αναλογιζόμουν ότι ο Φλομπέρ συγγραφέας δε συνέθεσε απλώς έργα – σταθμούς στην πορεία του, αλλά ότι διέτρεξε σ’ όλη της την έκταση τη λογοτεχνία, -θαυμαστή αλλά και πόσο, άραγε, επώδυνη διαδρομή. Στον Πειρασμό ξεκινάς με την εντύπωση ότι διαβάζεις θεατρικό κείμενο, θεατρικό ακόμη και στην εικόνα της σελίδας, έπειτα αντιλαμβάνεσαι πως το πράγμα δε χωράει σε καλούπια, ότι περιέχει φόρμες ευέλικτες, όγκο απίστευτο πραγματολογικού υλικού αλλά και ελεύθερη ονειροπόληση, αφήγηση ρευστή, με πολλή και εσωτερική ένταση, και εντούτοις δίχως ίχνος επιτήδευσης, ότι η ανάγνωση δε σκαλώνει πουθενά.

Καλοκαιριάζει...

Coldplay - A Sky Full Of Stars.

Καλοκαιριάζει, τα νεαρόπαιδα φορτώνονται τα οργανάκια τους, ξεσηκώνουν το ένα το άλλο, πανηγυρίζουνε.

Κάτω στο λούμπεν μαχαλά

ΑΝΤΩΝΗΣ ΝΙΚΟΛΗΣ

Athens Voice, 9/5/2015

Μέρα τη μέρα κάτι καλό σαν ν’ αχνοφαίνεται στην άκρη του ματιού μας. Θέλω να πω, όλο και περισσότεροι σαν να κοιτάζουμε γύρω μας με λίγο πιο ξύπνιο, με λίγο λιγότερο αφηρημένο βλέμμα, να συνειδητοποιούμε –σοφότεροι;- ότι μοίρα της ιστορίας μικρή, αλλά γενναιόδωρη, το πιθανότερο θα αποτρέψει την αυτοκαταστροφή μας.
Ίσως έπρεπε ήδη από το 2009 να έχουμε αναλογιστεί και συζητήσει δύο πράγματα περισσότερο: πρώτον, ότι οι ομάδες της ντόπιας πολιτικής τάξης στη λυσσαλέα κάθε φορά επιδίωξή τους για κατίσχυση, εδώ και δύο αιώνες, συμπαρασύρουν τη χώρα στην (ακραία) καταστροφή μόνον όταν το διεθνές περιβάλλον για τον άλφα ή βήτα λόγο συγκατατεθεί σ’ αυτό (δεκαετία του ’20 Μικρασιατική Καταστροφή, δεκαετία του ’40 Εμφύλιος), άρα, καθώς τώρα δα δύσκολα θα δινόταν μια τέτοια συγκατάθεση, μ’ ό,τι κι αν σκαρφίζονταν οι φιλότιμοι ετούτοι, σε μοιραίες καταστάσεις μάλλον δε θα μας οδηγούσαν, και δεύτερον, ότι αργά ή γρήγορα την αιτία της χρεωκοπίας, όσο κι αν εθελοτυφλούσαμε, θα τη βλέπαμε.
Οι ντόπιοι πολιτικοί δεν είναι λιγότερο έντιμοι ή αξιόλογοι από συναδέλφους τους αλλού, απλώς στο αδιέξοδο (και αναγκαστικά φαύλο γιατί καθυστερημένο) καθεστώς της πελατειοκρατίας, κοτζαμπάσηδες – πολιτικάντηδες με τα δίκτυά τους, εκόντες – άκοντες δρουν τυχοδιωκτικά, αδέσποτοι, ο καθείς και το ασκέρι του, το πλέγμα σχέσεων πατρονίας του, έξω από τις δομές της κοινωνίας, όχι εκπρόσωποι των πολιτών, μα ούτε ποτέ υπόλογοι ή έστω συνδιαλεγόμενοι μαζί τους. Με τη συμμετοχή, (τη συνέργεια, για την ακρίβεια), βέβαια, σεβαστού ποσοστού του πληθυσμού.

Η εσωτερική αφήγηση / σημειώσεις στην Άννα Καρένινα.

Η αφήγηση με εσωτερική εστίαση είναι συχνή, βέβαια, στην Άννα Καρένινα, προκειμένου μ’ αυτήν να αιτιολογηθούν κίνητρα ή δράσεις των προσώπων. Κάποτε, όμως, σπανιότερα, (και εκεί ο Τολστόι προαναγγέλλει και εκείνος την επερχόμενη νεωτερική λογοτεχνία του 20ού αιώνα), η αποκάλυψη του εσωτερικού κόσμου του ήρωα μοιάζει μάλλον μετέωρη και να μη χρησιμεύει παρά για μια φευγαλέα ματιά στο ασυνείδητό του. Το έκαναν συχνότερα, και νομίζω καλύτερα, και ο Φλομπέρ και ο Μέλβιλ, ακόμα –ακόμα, ίσως, και ο Ντοστογιέφσκι. Το δαιμόνιο του Τολστόι αποτυπώνεται στις πολυπρόσωπες σκηνές, στις επιταχύνσεις, στις επιβραδύνσεις, γενικότερα στο ρυθμό, επίσης στην εξαιρετική ικανότητα να περνάει το κέντρο της αφήγησης σε δεύτερο πλάνο διευρύνοντας ή και μετατοπίζοντας την εστίασή του (όπως στις σελίδες της ιπποδρομίας, με τον Βρόνσκι να αγωνίζεται, την Άννα να τον παρακολουθεί με τα κιάλια ανάμεσα στους θεατές, και εκείνην, παράλληλα με το θέαμα του αγώνα, ο απατημένος Καρένιν), καθώς και στις μακροσκελείς, οιονεί παρεκβάσεις, εμβόλιμες αφηγήσεις ή εγκιβωτισμούς, όπου όμως έμμεσα φωτίζει τους χαρακτήρες των ηρώων του (η διαμονή της Κίττυ στη λουτρόπολη του Κάρλσμπατ, το κοσάρισμα του Λέβιν μαζί με τους μουσίκους του κ.ά.).

Τα παρακάτω αποσπάσματα, ιδίως το πρώτο, αποτελούν ενδεικτικά νεωτερικής εσωτερικής αφήγησης:

Σελ. 185-186: «…Πηγαινόφερνε το χαρτοκόπτη πάνω στο τζάμι, ακούμπησε ύστερα τη λεία και κρύα επιφάνειά του στο μάγουλό της και παραλίγο να γελάσει δυνατά απ’ τη χαρά της που την έπιασε ξαφνικά και δίχως αιτία. Ένιωθε πως τα νεύρα της, σαν χορδές, τεντώνονταν όλο και περισσότερο, λες και τυλίγονταν οι άκρες τους σε κάποια κουρντιστήρια. (…) Τρόμαξε διαπιστώνοντας πως ξεχνιέται και χάνει την αίσθηση του περιβάλλοντος. Μα κάτι την τράβαγε και είδε πως μπορεί να βυθίζεται και να συγκρατιέται όπως και όταν ήθελε. Σηκώθηκε για να συνέρθει κι έβγαλε τη ζεστή πελερίνα της. Για μια στιγμή συνήρθε και κατάλαβε πως ο αδύνατος μουζίκος που μπήκε στο βαγόνι φορώντας ένα μακρύ παλτό που του έλειπε ένα κουμπί, ήταν ο θερμαστής και είχε έρθει να κοιτάξει το θερμόμετρο, και πως ο άνεμος και το χιόνι όρμησαν το κατόπι του μέσα στο βαγόνι. Ύστερα όμως όλα ξαναχάσαν τον ειρμό τους… Κείνος ο ψηλός μουζίκος άρχισε κάτι να ροκανίζει στον τοίχο, η γριά άρχισε να τεντώνει τα πόδια της σ’ όλο το μάκρος του βαγονιού και το γέμισε με ένα μαύρο σύννεφο∙ ύστερα κάτι άρχισε να τρίζει φοβερά και να χτυπάει σάμπως να σκίζανε κάποιον κομμάτια∙ ύστερα μια κόκκινη εκτυφλωτική φωτιά κι ύστερα όλα τα έκρυψε ένας τοίχος. Η Άννα ένιωσε πως έπεφτε στο κενό. Όμως, όλα αυτά δεν ήταν καθόλου τρομερά, ήταν απεναντίας διασκεδαστικά. Η φωνή ενός κουκουλωμένου, χιονισμένου ανθρώπου κάτι ούρλιαξε πάνω απ’ τ’ αυτί της. Η Άννα ανασηκώθηκε και συνήρθε∙ κατάλαβε πως είχαν φτάσει σ’ ένα σταθμό και πως αυτός ήταν ο ελεγκτής. Είπε στην Άννουσκα να της δώσει την πελερίνα που είχε βγάλει και τη μαντίλα της, τις φόρεσε και προχώρησε κατά την πόρτα.»

Και ο τίτλος αυτού: «Ο θάνατος του μισθοφόρου».

Μυθιστόρημα σε επτά κεφάλαια, το ξεκίνησα το Φεβρουάριο του 2012, το τέλειωσα το Σεπτέμβριο του 2014. Έκτοτε, έως και πρόσφατα, το διορθώνω, (πάει εικοσαήμερο, επίσης, που το κατοχύρωσα στο συμβολαιογράφο μου). Στο τέλος του έκτου κεφαλαίου με κάποιο τρόπο η δράση μεταφέρεται στην εποχή των Ιωαννιτών Ιπποτών, κι εκεί επιχείρησα την πρώτη μου δοκιμασία στο ιστορικό μυθιστόρημα. Είχα μεγάλη αγωνία να τα καταφέρω, μόνο τότε θα ξεκινούσα τη νέα μου εργασία.

Γουσταύος Φλομπέρ: το έπος της Σαλαμπώ.

Ο Γουσταύος Φλομπέρ αδιαμφισβήτητα ανήκει στους πολύ πολύ σπουδαίους της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Νομίζω δικαίως ο Μίλαν Κούντερα τον χαρακτηρίζει το μυθιστοριογράφο - πρώτο αντιλυρικό ποιητή, υπό την έννοια πως, παρά την πρόζα ή την έλλειψη των τεχνικών χαρακτηριστικών της ποίησης (μέτρου, ρίμας κ.λπ.), η επεξεργασία του ύφους είναι τόση, τόση η λογοτεχνία, όση παραδοσιακά αποδίδεται στην ποίηση. [(Μίλαν Κούντερα, Η τέχνη του μυθιστορήματος, εκδ. Εστία, σελ. 152): 1857: η σπουδαιότερη χρονιά του αιώνα. Μαντάμ Μποβαρύ: για πρώτη φορά ένα μυθιστόρημα είναι έτοιμο ν' αναλάβει τις υψηλότερες απαιτήσεις της ποίησης (την πρόθεση να "ψάξει πάνω από κάθε ομορφιά"), τη σημασία κάθε ξεχωριστής λέξης, την έντονη μελωδία του κειμένου, την επιταγή της πρωτοτυπίας εφαρμοζόμενη σε κάθε λεπτομέρεια. Από το 1857, η ιστορία του μυθιστορήματος είναι η ιστορία "του μυθιστορήματος που έγινε ποίηση". ...Οι μεγαλύτεροι μεταξύ "των μυθιστοριογράφων που έγιναν ποιητές" είναι βίαια αντιλυρικοί: Φλωμπέρ, Τζόυς, Κάφκα, Γκομπρόβιτς. Μυθιστόρημα = αντιλυρική ποίηση.]

Μ’ άλλα λόγια, ένας, ίσως ο πρώτος, στυλίστας μυθιστοριογράφος.