Στη μνήμη του Λουκά Θεοδωρακόπουλου (1925-2013)
Οι πρώτοι στην ιστορία αγωνιστές
της δημοκρατίας υπήρξαν δύο ομόφυλοι εραστές, οι οποίοι μάλιστα έδρασαν
ενάντια στην τυραννία υπερασπιζόμενοι τον έρωτά τους. Οι τυραννοκτόνοι
Αρμόδιος και Αριστογείτων.
Όπως μας εξιστορεί το συμβάν ο Θουκυδίδης, -τα αποσπάσματα από τη μετάφραση του Ελευθέριου Βενιζέλου: «Θα προβώ ήδη εις την εκτενεστέραν οπωσδήποτε διήγησιν της ερωτικής περιπέτειας, εκ της οποίας προεκλήθη το τόλμημα του Αριστογείτονος και του Αρμοδίου. (…)
»Όταν ο Αρμόδιος έφθασεν εις το άνθος της νεανικής ωραιότητος, ο Αριστογείτων, πολίτης της μέσης τάξεως, είχεν αυτόν ως εραστήν. Ο υιός του Πεισιστράτου Ίππαρχος επεχείρησε ν' αποπλανήση τον Αρμόδιον, ο οποίος απέκρουσε τας προτάσεις του και κατήγγειλε το πράγμα εις τον Αριστογείτονα. Ούτος, βαρυαλγής εκ του ερωτικού πάθους και φοβηθείς μήπως ο Ίππαρχος, ως εκ της δυνάμεώς του, καταφύγη εις την βίαν, διά να του αποσπάση τον Αρμόδιον, ήρχισεν ευθύς διοργανώνων κρυφίως την ανατροπήν της τυραννίδος με κάθε μέσον το οποίον διέθετε. Και επειδή εν τω μεταξύ ο Ίππαρχος, επαναλαβών τας προτάσεις του προς τον Αρμόδιον, δεν επέτυχε μεν περισσότερον από την πρώτην φοράν, αλλά και δεν ηθέλησε να προσφύγη εις βίαια μέτρα, επεδίωκεν όμως την δημιουργίαν ευκαιρίας, όπως τον προπηλακίση δι' υπούλου τρόπου, χωρίς ν' αφήση να φανούν τα αληθή αυτού ελατήρια. Διότι η εξουσία του γενικώς δεν ήτο επαχθής εις τον λαόν, και είχε κατορθώσει ν' ασκή αυτήν κατά τρόπον μη προκαλούντα αντιπάθειας. (...)
»Κατά τοιούτον τρόπον, ερωτική λύπη υπήρξεν η αρχή της συνωμοσίας του Αρμοδίου και του Αριστογείτονος, των οποίων ο αιφνίδιος φόβος επροκάλεσε το παράλογον τόλμημα. Μετά τούτο, η τυραννίς κατέστη επαχθεστέρα διά τους Αθηναίους, και ο Ιππίας, διατελών ήδη υπό το κράτος φόβου μάλλον, και πολλούς εκ των πολιτών εθανάτωσε και συγχρόνως εξήταζεν επιμελώς, διά να ίδη εάν, εις περίπτωσιν πολιτικής ανατροπής, ηδύνατο να εύρη εις το εξωτερικόν τόπον τινα όπου να καταφύγη ασφαλώς.» (Θουκυδίδου Iστοριών, βιβλ. VI, 54-59, μετάφραση Ελευθερίου Βενιζέλου).
Χάριν οικονομίας συνοψίζω: ο Αρμόδιος πληροφορεί τον ερωτικό του σύντροφο Αριστογείτονα ότι παρενοχλείται από τον Ίππαρχο, τον αδερφό του κυβερνώντος Ιππία, -οι δύο τελευταίοι είναι γιοι και διάδοχοι του τυράννου Πεισίστρατου. Οι εραστές συνωμοτούν εναντίον τους. Στη γιορτή και κατά την πομπή των Μεγάλων Παναθηναίων του 514 π.Χ., επιτόπου σκοτώνεται ο Ίππαρχος αλλά και ο Αρμόδιος, ο Αριστογείτονας θανατώνεται αργότερα, μετά από βασανιστήρια. Το τυραννικό καθεστώς του Ιππία σκληραίνει τα επόμενα τέσσερα χρόνια, μέχρι που ανατρέπεται από τους Αλκμεωνίδες. Τότε οι δύο εραστές, κι ας ήταν η πράξη τους η αρχή μόνο της πτώσης των τυράννων, ηρωοποιούνται. Οι πρώτοι ήρωες του πρώτου δημοκρατικού πολιτεύματος. Προσφερόταν θυσία ετησίως στους τάφους τους, υμνήθηκαν με συμποτικά τραγούδια, στους απογόνους τους παρασχέθηκε ατέλεια και σίτιση στο Πρυτανείο και απαγορεύτηκε να δίνονται τα ονόματά τους σε δούλους. Τέλος, χάλκινοι ανδριάντες τους στήθηκαν σε κεντρικό σημείο της Αγοράς.
Αξίζει από την εξιστόρηση του Θουκυδίδη να κρατήσουμε αυτή την ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια: «η εξουσία του», του Ιππία δηλαδή, «γενικώς δεν ήτο επαχθής εις τον λαόν», λαϊκή δυσαρέσκεια προς τους τυράννους δεν υπήρχε, την πρώτη ρωγμή στο τυραννικό καθεστώς θα την άνοιγε η διεκδίκηση της αυτοδιάθεσης δύο ατόμων, και μάλιστα στην περισσότερο δυσφημισμένη σύγχρονη εκδοχή της ατομικότητας, στην περιοχή του ερωτικού βίου. Μπορούμε, νομίζω, να συναγάγουμε ότι η δημοκρατία είναι σύμφυτη με την κατά το δυνατόν απρόσκοπτη έκφραση της ατομικότητας, των μειονοτήτων συνεκδοχικά, και παράλληλα, βέβαια, με τους τρόπους να ασκεί η πλειοψηφία τη νομοθετική και την εκτελεστική εξουσία. Αλλά και ό,τι στην αρχαία δουλοκτητική κοινωνία αναγκαστικά θα παρέμενε αιρετικός, περιθωριακός λόγος (σοφιστική), στη σύγχρονη εποχή θα γινόταν η θεμελιώδης για το Διαφωτισμό σκέψη του Τζον Λοκ, η έννοια των φυσικών αναφαίρετων δικαιωμάτων του ατόμου (ζωής, ελευθερίας, ιδιοκτησίας) που το κράτος οφείλει να εγγυάται και να διασφαλίζει.
Ένα άλλο που αξίζει να αναλογιστούμε είναι τα πρότυπα που προήγε εκείνη η κοινωνία. Γιατί δεν αποσιώπησαν ή δεν υποβάθμισαν τη συμβολή των δύο εραστών; Αντίθετα έστησαν τους ανδριάντες τους -αν κρίνουμε από το ρωμαϊκό αντίγραφο, δυο στιβαροί ωραίοι άντρες, ο ώριμος γενειοφόρος Αριστογείτονας, ο νεαρός Αρμόδιος- στο κέντρο της αγοράς, να λειτουργούν ως παραδείγματα στους ελεύθερους πολίτες. Αυτό συνέβη το 510 περίπου π.Χ., στο τέλος του 6ου αιώνα δηλαδή, πριν από τον χρυσό 5ο, πριν από την ακμή της αθηναϊκής δημοκρατίας. Όταν πέρναγαν από κει οι παιδαγωγοί συνοδεύοντας τους ανήλικους Αθηναίους εφήβους ή παιδιά, αλήθεια, τι έκαναν; Τους έκλειναν τα μάτια; Τους απέκρυβαν το ότι οι τιμώμενοι δύο υπήρξαν μεταξύ τους εραστές; Δεν έφτιαχναν, άραγε, τ’ ανήλικα παιδιά εικόνες από τα κατ’ ιδίαν «καμώματα» εκείνων των δύο ωραίων; Πάντως πρόκειται για τα αγοράκια και τους εφήβους που άντρες αργότερα πολέμησαν τους Πέρσες στο Μαραθώνα και τη Σαλαμίνα, για τους ίδιους που έκαναν για μερικούς αιώνες αυτόν τον τόπο πραγματικό κέντρο του κόσμου.
Το ένα μετά το άλλο τα σύγχρονα δημοκρατικά κράτη διευρύνοντας ακόμα μία φορά σε πλάτος και βάθος την έννοια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εκχωρούν τα πλήρη αστικά δικαιώματα του γάμου και στα ομόφυλα ζευγάρια, ως την αδιαμφισβήτητη άρση κάθε νομικής διάκρισης σε βάρος τους. Στην Αγγλία το γάμο ομοφύλων υποστήριξαν ο πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον και ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Νικ Κλεγκ εξαίροντας τη μέρα της υπερψήφισης σε ορόσημο για την ισότητα στη χώρα τους. Στη μακρινή Νέα Ζηλανδία ο εισηγητής Μορίς Ουίλιαμσον με πολύ χιούμορ και συγκίνηση μίλησε για λογική και ελευθερία.
Την περασμένη Παρασκευή εξέλιπε ο Λουκάς Θεοδωρακόπουλος. Ο αισθαντικός ερωτικός ποιητής στα χρόνια μετά τη μεταπολίτευση, συνιδρυτής του ΑΚΟΕ και εκδότης του «ΑΜΦΙ», έδωσε το πρόσωπο, το όνομα και τη δράση του στον αγώνα ενάντια στην ντροπή και την ενοχή που ίσαμε τότε συνεπαγόταν η λέξη ομοφυλοφιλία στην Ελλάδα. Ας είναι συχνή η μνεία του και η ευγνωμοσύνη μας στη μνήμη του.
Όπως μας εξιστορεί το συμβάν ο Θουκυδίδης, -τα αποσπάσματα από τη μετάφραση του Ελευθέριου Βενιζέλου: «Θα προβώ ήδη εις την εκτενεστέραν οπωσδήποτε διήγησιν της ερωτικής περιπέτειας, εκ της οποίας προεκλήθη το τόλμημα του Αριστογείτονος και του Αρμοδίου. (…)
»Όταν ο Αρμόδιος έφθασεν εις το άνθος της νεανικής ωραιότητος, ο Αριστογείτων, πολίτης της μέσης τάξεως, είχεν αυτόν ως εραστήν. Ο υιός του Πεισιστράτου Ίππαρχος επεχείρησε ν' αποπλανήση τον Αρμόδιον, ο οποίος απέκρουσε τας προτάσεις του και κατήγγειλε το πράγμα εις τον Αριστογείτονα. Ούτος, βαρυαλγής εκ του ερωτικού πάθους και φοβηθείς μήπως ο Ίππαρχος, ως εκ της δυνάμεώς του, καταφύγη εις την βίαν, διά να του αποσπάση τον Αρμόδιον, ήρχισεν ευθύς διοργανώνων κρυφίως την ανατροπήν της τυραννίδος με κάθε μέσον το οποίον διέθετε. Και επειδή εν τω μεταξύ ο Ίππαρχος, επαναλαβών τας προτάσεις του προς τον Αρμόδιον, δεν επέτυχε μεν περισσότερον από την πρώτην φοράν, αλλά και δεν ηθέλησε να προσφύγη εις βίαια μέτρα, επεδίωκεν όμως την δημιουργίαν ευκαιρίας, όπως τον προπηλακίση δι' υπούλου τρόπου, χωρίς ν' αφήση να φανούν τα αληθή αυτού ελατήρια. Διότι η εξουσία του γενικώς δεν ήτο επαχθής εις τον λαόν, και είχε κατορθώσει ν' ασκή αυτήν κατά τρόπον μη προκαλούντα αντιπάθειας. (...)
»Κατά τοιούτον τρόπον, ερωτική λύπη υπήρξεν η αρχή της συνωμοσίας του Αρμοδίου και του Αριστογείτονος, των οποίων ο αιφνίδιος φόβος επροκάλεσε το παράλογον τόλμημα. Μετά τούτο, η τυραννίς κατέστη επαχθεστέρα διά τους Αθηναίους, και ο Ιππίας, διατελών ήδη υπό το κράτος φόβου μάλλον, και πολλούς εκ των πολιτών εθανάτωσε και συγχρόνως εξήταζεν επιμελώς, διά να ίδη εάν, εις περίπτωσιν πολιτικής ανατροπής, ηδύνατο να εύρη εις το εξωτερικόν τόπον τινα όπου να καταφύγη ασφαλώς.» (Θουκυδίδου Iστοριών, βιβλ. VI, 54-59, μετάφραση Ελευθερίου Βενιζέλου).
Χάριν οικονομίας συνοψίζω: ο Αρμόδιος πληροφορεί τον ερωτικό του σύντροφο Αριστογείτονα ότι παρενοχλείται από τον Ίππαρχο, τον αδερφό του κυβερνώντος Ιππία, -οι δύο τελευταίοι είναι γιοι και διάδοχοι του τυράννου Πεισίστρατου. Οι εραστές συνωμοτούν εναντίον τους. Στη γιορτή και κατά την πομπή των Μεγάλων Παναθηναίων του 514 π.Χ., επιτόπου σκοτώνεται ο Ίππαρχος αλλά και ο Αρμόδιος, ο Αριστογείτονας θανατώνεται αργότερα, μετά από βασανιστήρια. Το τυραννικό καθεστώς του Ιππία σκληραίνει τα επόμενα τέσσερα χρόνια, μέχρι που ανατρέπεται από τους Αλκμεωνίδες. Τότε οι δύο εραστές, κι ας ήταν η πράξη τους η αρχή μόνο της πτώσης των τυράννων, ηρωοποιούνται. Οι πρώτοι ήρωες του πρώτου δημοκρατικού πολιτεύματος. Προσφερόταν θυσία ετησίως στους τάφους τους, υμνήθηκαν με συμποτικά τραγούδια, στους απογόνους τους παρασχέθηκε ατέλεια και σίτιση στο Πρυτανείο και απαγορεύτηκε να δίνονται τα ονόματά τους σε δούλους. Τέλος, χάλκινοι ανδριάντες τους στήθηκαν σε κεντρικό σημείο της Αγοράς.
Αξίζει από την εξιστόρηση του Θουκυδίδη να κρατήσουμε αυτή την ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια: «η εξουσία του», του Ιππία δηλαδή, «γενικώς δεν ήτο επαχθής εις τον λαόν», λαϊκή δυσαρέσκεια προς τους τυράννους δεν υπήρχε, την πρώτη ρωγμή στο τυραννικό καθεστώς θα την άνοιγε η διεκδίκηση της αυτοδιάθεσης δύο ατόμων, και μάλιστα στην περισσότερο δυσφημισμένη σύγχρονη εκδοχή της ατομικότητας, στην περιοχή του ερωτικού βίου. Μπορούμε, νομίζω, να συναγάγουμε ότι η δημοκρατία είναι σύμφυτη με την κατά το δυνατόν απρόσκοπτη έκφραση της ατομικότητας, των μειονοτήτων συνεκδοχικά, και παράλληλα, βέβαια, με τους τρόπους να ασκεί η πλειοψηφία τη νομοθετική και την εκτελεστική εξουσία. Αλλά και ό,τι στην αρχαία δουλοκτητική κοινωνία αναγκαστικά θα παρέμενε αιρετικός, περιθωριακός λόγος (σοφιστική), στη σύγχρονη εποχή θα γινόταν η θεμελιώδης για το Διαφωτισμό σκέψη του Τζον Λοκ, η έννοια των φυσικών αναφαίρετων δικαιωμάτων του ατόμου (ζωής, ελευθερίας, ιδιοκτησίας) που το κράτος οφείλει να εγγυάται και να διασφαλίζει.
Ένα άλλο που αξίζει να αναλογιστούμε είναι τα πρότυπα που προήγε εκείνη η κοινωνία. Γιατί δεν αποσιώπησαν ή δεν υποβάθμισαν τη συμβολή των δύο εραστών; Αντίθετα έστησαν τους ανδριάντες τους -αν κρίνουμε από το ρωμαϊκό αντίγραφο, δυο στιβαροί ωραίοι άντρες, ο ώριμος γενειοφόρος Αριστογείτονας, ο νεαρός Αρμόδιος- στο κέντρο της αγοράς, να λειτουργούν ως παραδείγματα στους ελεύθερους πολίτες. Αυτό συνέβη το 510 περίπου π.Χ., στο τέλος του 6ου αιώνα δηλαδή, πριν από τον χρυσό 5ο, πριν από την ακμή της αθηναϊκής δημοκρατίας. Όταν πέρναγαν από κει οι παιδαγωγοί συνοδεύοντας τους ανήλικους Αθηναίους εφήβους ή παιδιά, αλήθεια, τι έκαναν; Τους έκλειναν τα μάτια; Τους απέκρυβαν το ότι οι τιμώμενοι δύο υπήρξαν μεταξύ τους εραστές; Δεν έφτιαχναν, άραγε, τ’ ανήλικα παιδιά εικόνες από τα κατ’ ιδίαν «καμώματα» εκείνων των δύο ωραίων; Πάντως πρόκειται για τα αγοράκια και τους εφήβους που άντρες αργότερα πολέμησαν τους Πέρσες στο Μαραθώνα και τη Σαλαμίνα, για τους ίδιους που έκαναν για μερικούς αιώνες αυτόν τον τόπο πραγματικό κέντρο του κόσμου.
Το ένα μετά το άλλο τα σύγχρονα δημοκρατικά κράτη διευρύνοντας ακόμα μία φορά σε πλάτος και βάθος την έννοια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εκχωρούν τα πλήρη αστικά δικαιώματα του γάμου και στα ομόφυλα ζευγάρια, ως την αδιαμφισβήτητη άρση κάθε νομικής διάκρισης σε βάρος τους. Στην Αγγλία το γάμο ομοφύλων υποστήριξαν ο πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον και ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Νικ Κλεγκ εξαίροντας τη μέρα της υπερψήφισης σε ορόσημο για την ισότητα στη χώρα τους. Στη μακρινή Νέα Ζηλανδία ο εισηγητής Μορίς Ουίλιαμσον με πολύ χιούμορ και συγκίνηση μίλησε για λογική και ελευθερία.
Την περασμένη Παρασκευή εξέλιπε ο Λουκάς Θεοδωρακόπουλος. Ο αισθαντικός ερωτικός ποιητής στα χρόνια μετά τη μεταπολίτευση, συνιδρυτής του ΑΚΟΕ και εκδότης του «ΑΜΦΙ», έδωσε το πρόσωπο, το όνομα και τη δράση του στον αγώνα ενάντια στην ντροπή και την ενοχή που ίσαμε τότε συνεπαγόταν η λέξη ομοφυλοφιλία στην Ελλάδα. Ας είναι συχνή η μνεία του και η ευγνωμοσύνη μας στη μνήμη του.
