Ένα μικρό απόσπασμα από τα «Μαθήματα για τη ρωσική λογοτεχνία (Γκόγκολ, Γκόρκι, Ντοστογιέφσκι, Τουργκένιεφ, Τσέχοφ)» του Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ [μετ. Ανδρέας Παππάς, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2020, σελ. 41-42]:
(...) Είναι ενδιαφέρον να επισημάνουμε ότι επί της ουσίας
δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ των στόχων που καλούνταν να υπηρετήσουν οι
λογοτέχνες των δυτικοευρωπαϊκών ολοκληρωτικών καθεστώτων του Μεσοπολέμου και
αυτών που θέτουν για τη λογοτεχνία οι μπολσεβίκοι. Έτσι, ο ένθερμος ναζί δρ.
Ρόζενμπεργκ, υπουργός Πολιτισμού στη χιτλερική Γερμανία, έγραφε: «Η
προσωπικότητα του καλλιτέχνη θα πρέπει να αναπτύσσεται ελεύθερα, δίχως
περιορισμούς. Με μία προϋπόθεση: να μην αμφισβητεί τα πιστεύω μας». Αλλά και ο
Λένιν από την πλευρά του τόνιζε: «Κάθε καλλιτέχνης έχει δικαίωμα στην ελεύθερη
δημιουργία∙ όμως εμείς, οι κομμουνιστές, πρέπει να τον καθοδηγούμε, με βάση ένα
γενικότερο σχέδιο». Η σχεδόν απόλυτη σύμπτωση των δύο αυτών διατυπώσεων θα
μπορούσε να είναι διασκεδαστική, αν οι συνέπειές της δεν ήταν τόσο θλιβερές. (...)
