Ισότητα και γάμος ομοφύλων
Πριν από μερικά χρόνια συζητούσαμε
με τη Νένα Μεντή, κάπως το έφερε ο λόγος, «Μα, βρε Αντώνη, εμείς με τον
Σταύρο ζούμε τόσα χρόνια μαζί, κάναμε και το παιδάκι μας, τη Μαρία, όλα
τα κάναμε εκτός γάμου. Εσείς οι ομοφυλόφιλοι τι τα θέλετε τώρα αυτά;»
Δεν ήμουν ενήμερος για τις θέσεις της κοινότητας τότε, είδε ότι δεν είχα
έτοιμα επιχειρήματα, ότι της απάντησα με καθυστέρηση.
Προφανώς πέρα από την προσωπική επιλογή του τρόπου ζωής της, της αντέτεινα, δεν εννοούσε ότι έπρεπε να καταργηθεί το οικογενειακό δίκαιο, επειδή εκείνη δεν το χρειάστηκε, να αφεθούν, δηλαδή, οι υπόλοιπες γυναίκες, εμμέσως και οι άντρες, στο έλεος της βαρβαρότητας. Και ανάλογα, ότι δε θα εξαλείφονταν οι διακρίσεις σε βάρος των ομοφυλοφίλων, αν δεν υπάγονταν και εκείνοι στο ίδιο δίκαιο, σ’ ό,τι εμπάση περιπτώσει θεωρείται πλαίσιο κανονικότητας. Ας μπορώ –που λέει κι ένας καλός φίλος– να είμαι ένας μικροαστός όπως όλοι οι άλλοι, κι ας επιλέξω έπειτα το να μην είμαι. Με τη Νένα –το επιβεβαίωσα και χτες που της ζήτησα την άδεια να κοινοποιήσω την παλιά μας συζήτηση–, δεν υπήρχε περίπτωση διαφωνίας σε κάτι τέτοιο, (κι ας είμαστε ριζικά αντίθετοι στις βασικές πολιτικές απόψεις μας, εκείνη αριστερή, εγώ φιλελεύθερος), «μα το συζητάς», κατέληξε, «ό,τι είναι για την ελευθερία και την αξιοπρέπεια των ανθρώπων, με ξέρεις εμένα, το προσυπογράφω πρώτη και καλύτερη».
Το έναυσμα για τις αράδες αυτές μού το έδωσε άρθρο της Σώτης Τριανταφύλλου στην Κυριακάτικη Καθημερινή /ένθετο Γυναίκα, όπου αν καταλαβαίνω καλά σε γενικές γραμμές κριτικάρει τόσο το αίτημα του γάμου των ομοφύλων (αποδέχεται το σύμφωνο συμβίωσης ως δυνατότητα) όσο και την υιοθεσία (κυρίως το αίτημα της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής για τα ζευγάρια ανδρών). Δεν απαντώ στις θέσεις της εδώ, και δηλώνοντας εξ αρχής πως ακριβώς γιατί εκτιμώ τη δημόσια παρουσία της, γι’ αυτό και σπεύδω να διατυπώσω, κάπως σαν σε δημόσιο διάλογο, ορισμένες σχετικές με τα ζητήματα αυτά σκέψεις.
Ο ενήλικος ομοφυλόφιλος είναι συχνά ένας άνθρωπος με ιδιαίτερα εκλεπτυσμένη ικανότητα έκφρασης και μηχανισμούς άμυνας εντυπωσιακής ετοιμότητας. Μόνο που συνήθως λίγο αν τον ξύσεις, από κάτω εμφανίζονται άλλα: η μονομανής σχεδόν αναφορά στο διαφορετικό προσανατολισμό του, ο καταναγκασμός και η ενοχική συνείδηση, οι φοβίες, η υπερβολική ευαισθησία, το ευεπίφορο προς κάθε είδους εξάρτηση. Όσοι βλέπουν την πρώτη, την επιφανειακή εικόνα, η οποία ομολογουμένως όχι σπάνια είναι ιδιαίτερα ισχυρή, ακόμα και ομοφυλόφιλοι, τείνουν στην πεποίθηση ότι η ομοφυλοφιλία είναι επιλογή της σεξουαλικότητας όπως ας πούμε ο σαδομαζοχισμός, ο φετιχισμός κ.τ.ό. Όσοι βλέπουν τη δεύτερη, τη βαθύτερη, μπορούν και να αντιληφθούν γιατί ο σεξουαλικός προσανατολισμός ή η ταυτότητα φύλου αποτελούν θεμελιώδη στοιχεία προσδιορισμού της ατομικότητας, να εξιχνιάσουν επίσης τη μακρόχρονη και επίμονη διαδικασία διακρίσεων σε βάρος αυτών των ατόμων και τις συνέπειες στη ζωή τους.
Πόσο συχνά ένας γονιός αγωνιά γιατί το παιδί του είναι ή θα γίνει φετιχιστής ή μαζοχιστής;
Γιατί ο/η ομοφυλόφιλος /η δε μεγαλώνει μόνος /η. Υπάρχουν άλλοι τρεις τουλάχιστον άνθρωποι που άμεσα επηρεάζονται: οι γονείς του/της και κατά μέσο όρο –να πούμε– ένας αδερφός του /της. Γι’ αυτούς το «πρόβλημα» είναι είδος «αναπηρίας» που συνεπιφέρει ντροπή και ενοχή, και που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο πρέπει να κρυφτεί ή να θεραπευτεί. Ακολουθεί η ευρύτερη οικογένεια, το σχολικό και άλλο κοινωνικό περιβάλλον. Ακόμα και εκεί όπου το μορφωτικό επίπεδο είναι υψηλότερο και όλα δηλώνονται με μικρές χειρονομίες και φράσεις, οι διακρίσεις πονούν και στιγματίζουν. Περνούν τα χρόνια, ύστερα μεγαλώνουμε, το ένα μετά το άλλο για να επιβιώσουμε τα σπρώχνουμε βαθιά, μερικοί κιόλας νομίζουμε ότι τα ξεπεράσαμε.
Το μόνο βάλσαμο για όλ’ αυτά είναι η κανονικότητα. Η δυνατότητα της κανονικότητας.
Μετά τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό η ζωή στον πλανήτη Γη έγινε εξαιρετικά συναρπαστική. Οι αντιδραστικοί είδαν και την πρώτη και τις άλλες δυο γενιές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως μέρη μιας πορείας παρακμής των κοινωνιών. Συνέβη το ακριβώς αντίθετο. Δεν είναι δίχως λόγο που οι πλέον δημοκρατικές κοινωνίες σήμερα αποδέχονται όλο και πληρέστερα τα αιτήματα της ομοφυλόφιλης κοινότητας. Η ελευθερία είναι το κίνητρο, συχνά η ίδια η αιτία της ανάπτυξης. Κοινοβούλια και κοινωνίες παρέχουν τα πλήρη δικαιώματα στα ζευγάρια ομοφύλων (όπως έχουν καταγραφεί στις «αρχές της Yogyakarta» στην Ινδονησία το Νοέμβριο του 2006 από διεθνείς επιτροπές και υπηρεσίες για τα ανθρώπινα δικαιώματα και όπου στο άρθρο 24 αναφέρονται οι δυνατότητες υιοθεσίας και υποβοηθούμενης αναπαραγωγής). Πανεπιστημιακές έρευνες (Journal Pediatrics, τεύχος Ιουνίου 2010) πιστοποιούν ήδη ότι δεν υπάρχει καμιά διαφορά στα παιδιά που μεγαλώνουν σε ομογονεϊκά περιβάλλοντα. Οι αντιδραστικοί έβλεπαν τα Σόδομα και τα Γόμορρα μπροστά τους και όταν απελευθερώνονταν οι δούλοι και όταν δινόταν η ψήφος στις γυναίκες και όταν κατοχυρωνόταν η αξιοπρέπεια στις συνθήκες εργασίας.
Δυστυχώς στην Ελλάδα έχουμε κατανοήσει μόνο ένα επιχείρημα (όχι τυχαία, το πλέον μελοδραματικό): το επιχείρημα της εντατικής. Πώς θα πιστοποιήσω ότι είμαι συγγενής α’ βαθμού όταν ο σύντροφός μου είναι στην εντατική. Γι’ αυτό και ορισμένοι εννοούν πως εκείνο το ήδη υπάρχον ελάχιστο σύμφωνο συμβίωσης αν επεκταθεί και προς τα ομόφυλα ζευγάρια, καλό είναι, ας μας αρκέσει, αφού, και στην περίπτωση που ο μη γένοιτο, στην εντατική πάντως θα μας επιτραπεί να μπούμε. Εγώ –τι να πω– ένας συντηρητικός φιλελεύθερος είμαι. Εκείνοι που δηλώνουν προοδευτικοί και αριστεροί να σκεφτούν λίγο περισσότερο. Να σκεφτούν τους παραπάνω φόρους, τα διπλά ενοίκια, το πολλαπλό κόστος μιας κρυφής ζωής, την άνιση ασφάλιση, την κρυμμένη και δυσχερή συμβίωση.
Δυστυχώς στη χώρα μας η νεωτερικότητα δεινοπάθησε και συνεχίζει να δεινοπαθεί. Την ίδια περίοδο μπορούσε να εντοπίσει κανείς στον τύπο και θλιβερά κείμενα μίσους ιερωμένων εναντίον των ομοφυλοφίλων και άρθρα κριτικής προς τις αρχές της «μυγιάγγιχτης» πολιτικής ορθότητας. Όπως τώρα που ακούγονται φωνές κριτικής προς τα «ακραία αιτήματα» της ομοφυλόφιλης κοινότητας και κανείς δεν ντρέπεται που είμαστε η ευρωπαϊκή χώρα με τους λιγότερους ορατούς ομοφυλόφιλους. Ή μήπως, όπως έκανε πρόσφατα η κυρία Ρεπούση, θα ψέξουμε τους ομοφυλόφιλους και γι’ αυτό; Και για έλλειψη τόλμης;
Η ανθρωπότητα χρειάστηκε αιώνες και χιλιετίες για να κατανοήσει τη θεμελιώδη αντινομία: είμαστε ίσοι αλλά όχι όμοιοι. Αντινομία που ισορροπεί τόσο, όσο περισσότερο ξεκινούμε όλοι από την ίδια αφετηρία. Όσο περισσότερο και για περισσότερους κατοχυρώνονται τα ίσα ατομικά δικαιώματα.
Προφανώς πέρα από την προσωπική επιλογή του τρόπου ζωής της, της αντέτεινα, δεν εννοούσε ότι έπρεπε να καταργηθεί το οικογενειακό δίκαιο, επειδή εκείνη δεν το χρειάστηκε, να αφεθούν, δηλαδή, οι υπόλοιπες γυναίκες, εμμέσως και οι άντρες, στο έλεος της βαρβαρότητας. Και ανάλογα, ότι δε θα εξαλείφονταν οι διακρίσεις σε βάρος των ομοφυλοφίλων, αν δεν υπάγονταν και εκείνοι στο ίδιο δίκαιο, σ’ ό,τι εμπάση περιπτώσει θεωρείται πλαίσιο κανονικότητας. Ας μπορώ –που λέει κι ένας καλός φίλος– να είμαι ένας μικροαστός όπως όλοι οι άλλοι, κι ας επιλέξω έπειτα το να μην είμαι. Με τη Νένα –το επιβεβαίωσα και χτες που της ζήτησα την άδεια να κοινοποιήσω την παλιά μας συζήτηση–, δεν υπήρχε περίπτωση διαφωνίας σε κάτι τέτοιο, (κι ας είμαστε ριζικά αντίθετοι στις βασικές πολιτικές απόψεις μας, εκείνη αριστερή, εγώ φιλελεύθερος), «μα το συζητάς», κατέληξε, «ό,τι είναι για την ελευθερία και την αξιοπρέπεια των ανθρώπων, με ξέρεις εμένα, το προσυπογράφω πρώτη και καλύτερη».
Το έναυσμα για τις αράδες αυτές μού το έδωσε άρθρο της Σώτης Τριανταφύλλου στην Κυριακάτικη Καθημερινή /ένθετο Γυναίκα, όπου αν καταλαβαίνω καλά σε γενικές γραμμές κριτικάρει τόσο το αίτημα του γάμου των ομοφύλων (αποδέχεται το σύμφωνο συμβίωσης ως δυνατότητα) όσο και την υιοθεσία (κυρίως το αίτημα της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής για τα ζευγάρια ανδρών). Δεν απαντώ στις θέσεις της εδώ, και δηλώνοντας εξ αρχής πως ακριβώς γιατί εκτιμώ τη δημόσια παρουσία της, γι’ αυτό και σπεύδω να διατυπώσω, κάπως σαν σε δημόσιο διάλογο, ορισμένες σχετικές με τα ζητήματα αυτά σκέψεις.
Ο ενήλικος ομοφυλόφιλος είναι συχνά ένας άνθρωπος με ιδιαίτερα εκλεπτυσμένη ικανότητα έκφρασης και μηχανισμούς άμυνας εντυπωσιακής ετοιμότητας. Μόνο που συνήθως λίγο αν τον ξύσεις, από κάτω εμφανίζονται άλλα: η μονομανής σχεδόν αναφορά στο διαφορετικό προσανατολισμό του, ο καταναγκασμός και η ενοχική συνείδηση, οι φοβίες, η υπερβολική ευαισθησία, το ευεπίφορο προς κάθε είδους εξάρτηση. Όσοι βλέπουν την πρώτη, την επιφανειακή εικόνα, η οποία ομολογουμένως όχι σπάνια είναι ιδιαίτερα ισχυρή, ακόμα και ομοφυλόφιλοι, τείνουν στην πεποίθηση ότι η ομοφυλοφιλία είναι επιλογή της σεξουαλικότητας όπως ας πούμε ο σαδομαζοχισμός, ο φετιχισμός κ.τ.ό. Όσοι βλέπουν τη δεύτερη, τη βαθύτερη, μπορούν και να αντιληφθούν γιατί ο σεξουαλικός προσανατολισμός ή η ταυτότητα φύλου αποτελούν θεμελιώδη στοιχεία προσδιορισμού της ατομικότητας, να εξιχνιάσουν επίσης τη μακρόχρονη και επίμονη διαδικασία διακρίσεων σε βάρος αυτών των ατόμων και τις συνέπειες στη ζωή τους.
Πόσο συχνά ένας γονιός αγωνιά γιατί το παιδί του είναι ή θα γίνει φετιχιστής ή μαζοχιστής;
Γιατί ο/η ομοφυλόφιλος /η δε μεγαλώνει μόνος /η. Υπάρχουν άλλοι τρεις τουλάχιστον άνθρωποι που άμεσα επηρεάζονται: οι γονείς του/της και κατά μέσο όρο –να πούμε– ένας αδερφός του /της. Γι’ αυτούς το «πρόβλημα» είναι είδος «αναπηρίας» που συνεπιφέρει ντροπή και ενοχή, και που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο πρέπει να κρυφτεί ή να θεραπευτεί. Ακολουθεί η ευρύτερη οικογένεια, το σχολικό και άλλο κοινωνικό περιβάλλον. Ακόμα και εκεί όπου το μορφωτικό επίπεδο είναι υψηλότερο και όλα δηλώνονται με μικρές χειρονομίες και φράσεις, οι διακρίσεις πονούν και στιγματίζουν. Περνούν τα χρόνια, ύστερα μεγαλώνουμε, το ένα μετά το άλλο για να επιβιώσουμε τα σπρώχνουμε βαθιά, μερικοί κιόλας νομίζουμε ότι τα ξεπεράσαμε.
Το μόνο βάλσαμο για όλ’ αυτά είναι η κανονικότητα. Η δυνατότητα της κανονικότητας.
Μετά τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό η ζωή στον πλανήτη Γη έγινε εξαιρετικά συναρπαστική. Οι αντιδραστικοί είδαν και την πρώτη και τις άλλες δυο γενιές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως μέρη μιας πορείας παρακμής των κοινωνιών. Συνέβη το ακριβώς αντίθετο. Δεν είναι δίχως λόγο που οι πλέον δημοκρατικές κοινωνίες σήμερα αποδέχονται όλο και πληρέστερα τα αιτήματα της ομοφυλόφιλης κοινότητας. Η ελευθερία είναι το κίνητρο, συχνά η ίδια η αιτία της ανάπτυξης. Κοινοβούλια και κοινωνίες παρέχουν τα πλήρη δικαιώματα στα ζευγάρια ομοφύλων (όπως έχουν καταγραφεί στις «αρχές της Yogyakarta» στην Ινδονησία το Νοέμβριο του 2006 από διεθνείς επιτροπές και υπηρεσίες για τα ανθρώπινα δικαιώματα και όπου στο άρθρο 24 αναφέρονται οι δυνατότητες υιοθεσίας και υποβοηθούμενης αναπαραγωγής). Πανεπιστημιακές έρευνες (Journal Pediatrics, τεύχος Ιουνίου 2010) πιστοποιούν ήδη ότι δεν υπάρχει καμιά διαφορά στα παιδιά που μεγαλώνουν σε ομογονεϊκά περιβάλλοντα. Οι αντιδραστικοί έβλεπαν τα Σόδομα και τα Γόμορρα μπροστά τους και όταν απελευθερώνονταν οι δούλοι και όταν δινόταν η ψήφος στις γυναίκες και όταν κατοχυρωνόταν η αξιοπρέπεια στις συνθήκες εργασίας.
Δυστυχώς στην Ελλάδα έχουμε κατανοήσει μόνο ένα επιχείρημα (όχι τυχαία, το πλέον μελοδραματικό): το επιχείρημα της εντατικής. Πώς θα πιστοποιήσω ότι είμαι συγγενής α’ βαθμού όταν ο σύντροφός μου είναι στην εντατική. Γι’ αυτό και ορισμένοι εννοούν πως εκείνο το ήδη υπάρχον ελάχιστο σύμφωνο συμβίωσης αν επεκταθεί και προς τα ομόφυλα ζευγάρια, καλό είναι, ας μας αρκέσει, αφού, και στην περίπτωση που ο μη γένοιτο, στην εντατική πάντως θα μας επιτραπεί να μπούμε. Εγώ –τι να πω– ένας συντηρητικός φιλελεύθερος είμαι. Εκείνοι που δηλώνουν προοδευτικοί και αριστεροί να σκεφτούν λίγο περισσότερο. Να σκεφτούν τους παραπάνω φόρους, τα διπλά ενοίκια, το πολλαπλό κόστος μιας κρυφής ζωής, την άνιση ασφάλιση, την κρυμμένη και δυσχερή συμβίωση.
Δυστυχώς στη χώρα μας η νεωτερικότητα δεινοπάθησε και συνεχίζει να δεινοπαθεί. Την ίδια περίοδο μπορούσε να εντοπίσει κανείς στον τύπο και θλιβερά κείμενα μίσους ιερωμένων εναντίον των ομοφυλοφίλων και άρθρα κριτικής προς τις αρχές της «μυγιάγγιχτης» πολιτικής ορθότητας. Όπως τώρα που ακούγονται φωνές κριτικής προς τα «ακραία αιτήματα» της ομοφυλόφιλης κοινότητας και κανείς δεν ντρέπεται που είμαστε η ευρωπαϊκή χώρα με τους λιγότερους ορατούς ομοφυλόφιλους. Ή μήπως, όπως έκανε πρόσφατα η κυρία Ρεπούση, θα ψέξουμε τους ομοφυλόφιλους και γι’ αυτό; Και για έλλειψη τόλμης;
Η ανθρωπότητα χρειάστηκε αιώνες και χιλιετίες για να κατανοήσει τη θεμελιώδη αντινομία: είμαστε ίσοι αλλά όχι όμοιοι. Αντινομία που ισορροπεί τόσο, όσο περισσότερο ξεκινούμε όλοι από την ίδια αφετηρία. Όσο περισσότερο και για περισσότερους κατοχυρώνονται τα ίσα ατομικά δικαιώματα.
