Έγκλημα και (αυτο)τιμωρία / κριτική / Ο θάνατος του μισθοφόρου.

ΒΙΒΛΙΟ Καθημερινή, Κυριακή 20/11/2016.

Έγκλημα και (αυτο)τιμωρία

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΣΧΙΝΑ

• 

ΑΝΤΩΝΗΣ ΝΙΚΟΛΗΣ
Ο θάνατος του μισθοφόρου
εκδ. Το ροδακιό

Τ​​ο σώμα που απολαμβάνει, το σώμα που υποφέρει, το σώμα που φθίνει, πεθαίνει, αποσυντίθεται· η ερωτική επιθυμία και η σεξουαλική αναμέτρηση – στον ένα πόλο της οποίας ακτινοβολεί ο θρίαμβός της και στον άλλο καραδοκεί η μοναξιά της· το απρόοπτο, που καταλύει τη γραμμικότητα του βίου, ανατρέπει κανονικότητες, μεταμορφώνει την καθημερινότητα σε μια ηθική και πνευματική κόλαση· η αγωνία και η βαθύτατη θλίψη της ενοχής· η ανάγκη για τιμωρία· ο πόθος για αυτοεκμηδένιση: θέματα που αλληλοδιαπλέκονται στο μυθιστόρημα του Αντώνη Νικολή, άλλοτε λανθάνουν στην επιφάνεια της αφήγησης και άλλοτε κυριαρχούν καταλυτικά, σε μια γραφή ελαστικής υφής που αγγίζει τα άκρα, αναδιπλώνεται, αυτοαναφλέγεται, εκρήγνυται.

Κεντρικός ήρωας ο Ηλίας. Φιλόλογος σε επαρχιακό Γυμνάσιο (παρ’ ότι η επαρχία εδώ είναι η κοσμοπολίτικη Κως), σαράντα πέντε ετών, σχετικά μοναχικός, εργένης εκ πεποιθήσεως, αμφισεξουαλικός, αρκετά δεμένος με την οικογένειά του και δη με τους γέροντες γονείς του, θα γνωρίσει στο γυμναστήριο τον Γιούρι, έναν πολύ νεότερό του επαγγελματία οπλίτη. Το αρρενωπό κάλλος του νεαρού συγκινεί τον Ηλία – ωστόσο το ενδιαφέρον του μεγαλύτερου άνδρα δεν έχει, στην αρχή τουλάχιστον, σεξουαλική χροιά. Η σχέση τους δεν χωράει σε γνωστά καλούπια. «Ο Γιούρι μπορούσε να είναι ο γιος που δεν είχε, ο ιδανικός μαθητής που δεν είχε, ήτανε η εικόνα της ομορφιάς στην όψη και στον εσωτερικό του κόσμο, τα νιάτα, συνεκδοχικά η ζωή». Συνδέονται πρόσκαιρα (ο Ηλίας αναλαμβάνει να κάνει ιδιαίτερα μαθήματα στον Γιούρι, ο οποίος έχει αποφασίσει να επιστρέψει, έστω και καθυστερημένα, στο σχολείο), αλλά μόλις τελειώσει η σύντομη περίοδος της διδασκαλίας, ο νεαρός εξαφανίζεται. Ο Ηλίας τον αναζητά παντού, παγιδευμένος στην εμμονή, τον ξανασυναντά, περνούν μερικές ώρες μαζί και κατά λάθος τον σκοτώνει. Γύρω όμως από αυτήν τη φαινομενικά απλή ιστορία, ο συγγραφέας υφαίνει έναν λεπτοδουλεμένο ιστό από αδιάκοπες συναισθηματικές μεταπτώσεις, από τη στιγμιαία ευδαιμονία ώς την πνευματική και σωματική κατάρρευση, εισάγει στοιχεία αστυνομικής πλοκής στην εξιστόρηση όσων θα επακολουθήσουν το μοιραίο ατύχημα, και κορυφώνει το σασπένς με δεξιότητα σχεδόν δαιμονική. Και είναι έξοχος ο τρόπος με τον οποίο ο Νικολής περικυκλώνει το θέμα του, έξοχος ο τρόπος με τον οποίο δημιουργεί κλιμακωτά, με ιδιαίτερη αίσθηση του μέτρου και της αναλογίας, μιαν ατμόσφαιρα απόλυτου ζόφου.

Ο θάνατος του Γιούρι κόβει τη ζωή του Ηλία στα δυο: η ενοχή, η απώλεια, τον βυθίζει ώς τον λαιμό «στο παχύρρευστο και στο υπόλευκο –αυτή ήταν η αίσθηση της καθημερινότητας στη συνείδησή του–, που του περιόριζε την κίνηση και συγχρόνως τον απομόνωνε»· οι ερωτικές συνευρέσεις του, τυχαίες και χωρίς συνέχεια, κυρίως με άνδρες αλλά και με τη σχεδόν ισόβια, επίσης αμφισεξουαλική, φίλη του με την οποία διατηρεί μια μονίμως εκκρεμή σχέση, είναι το λιβιδινικό αντιστάθμισμα στην κατάθλιψη που τον καταβροχθίζει· το ακατόρθωτο πένθος του διαχέεται στην αφήγηση, λες και το «παραμόνιμο βύθισμα» που εγκαθίσταται στη συνείδησή του μετά τον φόνο και την εξαφάνιση του πτώματος τής δίνει τον τόνο και τον ρυθμό. Αθέλητος καταστροφέας του εράσμιου σώματος, κυνηγημένος από τη φασματική παρουσία του θύματός του, ενθυμητική του δράματος αλλά ποτέ εχθρική, θα οδηγηθεί με τη σειρά του στον αφανισμό.

Είναι πολύ πλούσιο το κοίτασμα από το οποίο αντλεί το υλικό του ο συγγραφέας: το ψυχολογικό υπόστρωμα της ομοφυλόφιλης επιθυμίας· οι νόρμες και οι επιταγές του κοινωνικού σώματος· η επικράτεια του υπερβατικού. Με γλώσσα βαθιά αισθησιακή, είτε περιγράφει το ανθρώπινο σώμα, είτε τη φύση –πανταχού παρούσα εδώ, σχεδόν απτή, μέσα από τα λουλούδια και τα χορτάρια της, τους ουρανούς και τις θάλασσές της– γλώσσα εντελώς αποδραματοποιημένη όταν αποτυπώνει την αλήθεια του ευάλωτου εαυτού, ο Αντώνης Νικολής θα δημιουργήσει ένα πεδίο πυκνών σημασιοδοτήσεων που περιέχουν και συνάμα υπερβαίνουν το φύλο και την επιτελεστικότητά του, το πραγματικό και τα όριά του, τον χρόνο και τη μετρησιμότητά του. Ενα πραγματικό επίτευγμα.