Έξι σπουδαία ιστορικά μυθιστορήματα.

Gustave Flaubert: Σαλαμπώ, Ο Πειρασμός του Αγίου Αντωνίου.

Marguerite Yourcenar: Απομνημονεύματα Αδριανού, Η Άβυσσος.

Gore Vidal: Ιουλιανός, Δημιουργία.

Στην Τρίτη ή Τετάρτη του Δημοτικού, 1968 – 1970, η δασκάλα μας, αείμνηστη Ντίνα Ιερομνήμονος, είχε την καλή ιδέα να μας μυήσει στη λογοτεχνία. Επέλεξε τον Όλιβερ Τουΐστ του Ντίκενς, κάπως τον ενέταξε στο μάθημα, τον διαβάζαμε εμείς μάλλον, θα κράτησε αρκετές διδακτικές ώρες, τις τελευταίες της μέρας, θυμάμαι κυρίως την έξαψη του μυαλού μου, με τι ένταση παρακολουθούσα την αφήγηση, ποτέ πριν ή μετά δε μου άρεσε τόσο πολύ το σχολείο.

Στο νησί υπήρχε το βιβλιοπωλείο του Γαληνού, στην Αντιναυάρχου Ιωαννίδη, βιβλία έφερνε και η Χρυσάνθη (Πατμίου), το πρακτορείο των εφημερίδων στη Βασιλέως Παύλου. Από τα πρώτα αναγνώσματα ο Πατούχας του Ιωάννη Κονδυλάκη, ο Χιτώνας του Λόιντ Ντάγκλας, ο Μπεν Χουρ του Λιούις Γουάλας, τα βιβλία της Περλ Μπακ, μόνος μου ό,τι έβρισκα, τα περισσότερα –τυχαία, άραγε;- στο είδος του ιστορικού μυθιστορήματος. Με τη Μεταπολίτευση ήρθαν τα περιοδικά, η ενημέρωση, ο Νίκος Καζαντζάκης, το Τρίτο Στεφάνι, εν πάση περιπτώσει σταδιακά μια πιο εκλεκτική περιδιάβαση στη λογοτεχνία.

Από τα νεοελληνικά του είδους θα ξεχώριζα την Πριγκηπέσα Ιζαμπώ του Άγγελου Τερζάκη, ως ιστορικό καλό, σαν μυθιστόρημα, όμως, το βαραίνουν ανισότητες στην οικονομία του και το ιδεολογικό φορτίο που προδήλως κουβαλάει.

Τα έξι καλύτερα ιστορικά μυθιστορήματα της αναγνωστικής μου πείρας ήτανε τα παραπάνω. Και τα χάρηκα ξανά, τώρα μελετώντας τα επιπλέον, και αναλογιζόμουν και πάλι πόσο επιπόλαια αποφαίνονται οι κριτικοί όταν υποβαθμίζουν το είδος, νομίζω το κατ’ εξοχήν λογοτεχνικό στην περιοχή της αφήγησης.     

Η τέχνη είναι πολλά πράγματα, βέβαια, κυρίως η αλήθεια του ασυνειδήτου όπως ενεργοποιεί συνειρμικά τη μνήμη. Και αυτή, η τέχνη, μία λεπτή ισορροπία ανάμεσα στη φύση και στο υποκείμενο που προσπαθεί να εννοήσει τη φύση. Ιστορικό μυθιστόρημα σημαίνει δημιουργική φαντασία κόντρα σε πάρα πολλούς περιορισμούς. Οι ιστορικοί και ιδιαίτερα οι αρχαιολόγοι -σαν επιστήμονες και καλά κάνουν- δυσανασχετούν με τις αναστυλώσεις, συνήθως αυθαίρετες ως ένα σημείο. Η αναλογία δεν είναι ακριβής. Το ιστορικό μυθιστόρημα δεν είναι υπηρεσία αναστυλώσεων, η Ιστορία σ’ αυτό είναι κυρίως ένα αυστηρό πλαίσιο περιορισμών, αλλά και ένα πρόσχημα.

Ο Φλομπέρ απέδωσε σαν με ορειχάλκινα συμπλέγματα μορφών τα τέρατα στους σκοτεινούς θαλάμους της σεξουαλικότητας, η Γιουρσενάρ έφτιαξε λυρικές σελίδες στο δικό της μουσείο του πολιτισμού, ο Βιντάλ έστησε τις πιο περίτεχνες τελετουργίες σ’ αυτό που ιδιαίτερα τον απασχολούσε, στην παρόρμηση της επιβολής και της κυριαρχίας.

Με πρόσχημα, λοιπόν, την αναβίωση του παρελθόντος, δίνουμε αισθητική μορφή σ’ αυτό που ούτως ή άλλως δύσκολα πιστοποιείται, στην (ασύνειδη) αλήθεια μας. 

Αλλά και επιτέλους αυτή είναι η δουλειά μας.