«Ο κ. Εμμανουήλ και ο ... Ροΐδης» του Αντώνη Νικολή στο Θέατρο της Ανοιξης
Ο ηθοποιός δίπλα στο συγγραφέα
Του ΜΗΝΑ ΧΡΗΣΤΙΔΗ
Την περασμένη εβδομάδα κάναμε έναν απολογισμό του θεατρικού καλοκαιριού που τέλειωσε.
Ηταν αλήθεια όμως; Τέλειωσε πράγματι το θεατρικό καλοκαίρι; Τότε, τι ήταν αυτό που είδαμε στο θέατρο της «Ανοιξης» πριν τελειώσει ο Σεπτέμβριος; Αρχή του θεατρικού χειμώνα ή συνέχεια του καλοκαιριού; Νομίζω, ούτε το ένα ούτε το άλλο.
Κατά τη γνώμη μου, ήταν το θέατρο μιας νέας άνοιξης που έρχεται. Διότι το μονόπρακτο που είδαμε, «Ο κ. Εμμανουήλ και ο... Ροΐδης», του Αντώνη Νικολή, ήταν μια νέα, εντελώς πρωτότυπη, φωνή του θεάτρου μας, που είχε την τύχη να την ακούσουμε σε μια σπάνια παράσταση του Σταμάτη Φασουλή. Ενα έργο δηλαδή και μια παράσταση που, αν δεν είχε τελειώσει το θεατρικό καλοκαίρι, θα μπορούσαν κάλλιστα να πάρουν μία από τις πρώτες θέσεις αυτής της περιόδου.
Ο ήρωας που συνέλαβε ο Αντώνης Νικολής έχει ένα όνομα που παραπέμπει συνειρμικά αλλού: λέγεται Μανώλης Ροϊδάς. Και φυσικά σε κάνει να σκεφτείς το συγγραφέα της «Πάπισσας Ιωάννας».
Δεν έχει καμιά σημασία αν ο ήρωας λέγεται Μανώλης και Ροϊδάς και καθόλου Ροΐδης. Ομως καθώς περνούν τα χρόνια ο ίδιος αρχίζει να αισθάνεται πολύ κοντά στον Ροΐδη, σχεδόν να γίνεται ζωντανή παρουσία μέσα στο δωμάτιό του, να κουβεντιάζει μαζί του, να αισθάνεται πως κι εκείνος του μιλάει.
Το ανύπαρκτο (τουλάχιστον για το θεατή) «φάντασμα» του Ροΐδη δεν μιλάει φυσικά καθόλου. Ο μόνος που μιλάει είναι ο ταπεινός συμβολαιογράφος Ροϊδάς. Είτε απευθυνόμενος απ' ευθείας στο θεατή, είτε σχολιάζοντας αυτά που υποτίθεται ότι «γράφει» ο ευρισκόμενος σιωπηλός και ακίνητος υπολογιστής είτε απαντώντας σε υποτιθέμενα σχόλια που του κάνει ο συγγραφέας της «Πάπισσας Ιωάννας» - και που μόνο αυτός ακούει.
Και εδώ βρίσκεται η θεατρική ικανότητα του νέου συγγραφέα που πετυχαίνει να πει με χιούμορ και με ροΐδειο στιλ και (εν μέρει) γλώσσα τα δηκτικά του σχόλια πάνω σε σημερινά πρόσωπα και γεγονότα, χωρίς άλματα και επιδεικτικούς αναχρονισμούς. Ο χρόνος ροής είναι αδιάσπαστος από την εποχή της Πάπισσας ώς την εποχή του Ροΐδη και ώς τις σημερινές ημέρες.
Ο Αντώνης Νικολής όμως ήταν εξαιρετικά τυχερός -και ιδιαίτερα έξυπνος- να πάρει το κείμενό του ο Σταμάτης Φασουλής. Πάρα πολύ δύσκολα οποιοσδήποτε άλλος ηθοποιός -και σκηνοθέτης- θα κατάφερνε να φέρει σπαρταριστό αυτό το κείμενο μπροστά στο θεατή. Γιατί αυτό έκανε ο Φασουλής.
Εβγαλε το κείμενο από τις γραπτές σελίδες και το έκανε ζωντανό θέατρο. Και εάν πάντα μόνο έτσι γίνεται πραγματικό θέατρο -και πάντα και μόνο με την παρουσία θεατών- εδώ τα πράγματα ήταν εξαιρετικά δύσκολα. Από τη μια μεριά υπήρχε αυτή καθ' εαυτή η επικινδυνότητα ενός μη αναγνωρίσιμου άμεσα κειμένου και από την άλλη το άγνωστο -ή απομακρυσμένο- θέμα του έργου. Τρίτη και βασική δυσκολία ήταν αυτή που έχει πάντα ένας μονόλογος.
Ενας ηθοποιός, δηλαδή, μόνος να συνδιαλέγεται με ορατούς απέναντί του θεατές αλλά και με αόρατους συνομιλητές που μόνο αυτός βλέπει και ακούει. Γιατί είναι άλλο να είσαι πάνω στη σκηνή με ένα ή και περισσότερα πρόσωπα, να σου μιλάνε, να τους ακούς και να απαντάς, να λες τη σκέψη σου σ' αυτά τα συγκεκριμένα πρόσωπα και άλλο -εντελώς άλλο- να μην υπάρχει ψυχή γύρω σου παρά μόνο ο μισοφωτισμένος και χωρίς λόγια θεατής.
Τους θεατρικούς μονολόγους μπορούν να τους κάνουν πολυφωνικούς μόνο εξαιρετικά ταλαντούχοι ηθοποιοί. Και ο Σταμάτης Φασουλής είναι ένας απ' αυτούς. Με απλά μέσα, χωρίς εξωτερικά κόλπα. Μόνο με ένα επίμονο εσωτερικό ψάξιμο και με μια ιδιαίτερα επιτυχημένη επιλογή. Κάτι που κάνει το θεατή να ενδιαφέρεται κατ' αρχάς και στη συνέχεια να γοητεύεται από το αποτέλεσμα που βλέπει.
Και αυτό ακριβώς έκανε και τώρα. Ο θεατής δεν αφαιρέθηκε, δεν «ξεχάστηκε» ούτε στιγμή. Παρακολουθούσε τον Φασουλή, αισθανόταν ότι ο ηθοποιός «έγραφε» με το συγγραφέα το κείμενο του έργου. Ασχετα αν απλώς το ερμήνευε. Δηλαδή γινόταν αυτό που πρέπει να γίνεται σε κάθε καλή θεατρική παράσταση: να μην ξεχωρίζεις τον ηθοποιό από το συγγραφέα. Τα λόγια του συγγραφέα να είναι αυτά ακριβώς που λέει ο ηθοποιός. Η τέλεια ταύτιση.
Το «κακό» μ' αυτή την παράσταση ήταν ότι παίχτηκε μόνο δύο βραδιές και δεν μπορούν πια να τη δουν άλλοι θεατές. Ηταν εντεταγμένη σε μια έξυπνη και ευρηματική ιδέα με αποκλειστικά θεατρικούς μονολόγους (12 συνολικά) που παίχτηκαν όμως μέσα σε 6 μόνο μέρες σε τρία θέατρα. Προσωπικά δεν μπόρεσα να δω παρά μόνο την παράσταση του Φασουλή (από τις δύο όλες κι όλες που έδωσε).
Φαίνεται όμως πως και άλλες παραστάσεις αυτής της ιδέας ήταν καλές ώς πολύ καλές. Ελπίζω του χρόνου να υπάρξει επανάληψη των μονολόγων σε κάπως μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Για την ώρα θα πρέπει να περιμένουμε τη νέα συνάντηση Φασουλή - Νικολή το χειμώνα στο θέατρο «Δημήτρης Χορν» με το πρώτο εκτενές έργο του Νικολή. Και κάτι μου λέει ότι μας περιμένουν νέες συγκινήσεις...
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 05/10/2002
Copyright © 2008 Χ. Κ. Τεγόπουλος Εκδόσεις Α.Ε.
Ο ηθοποιός δίπλα στο συγγραφέα
Του ΜΗΝΑ ΧΡΗΣΤΙΔΗ
Την περασμένη εβδομάδα κάναμε έναν απολογισμό του θεατρικού καλοκαιριού που τέλειωσε.
Ηταν αλήθεια όμως; Τέλειωσε πράγματι το θεατρικό καλοκαίρι; Τότε, τι ήταν αυτό που είδαμε στο θέατρο της «Ανοιξης» πριν τελειώσει ο Σεπτέμβριος; Αρχή του θεατρικού χειμώνα ή συνέχεια του καλοκαιριού; Νομίζω, ούτε το ένα ούτε το άλλο.
Κατά τη γνώμη μου, ήταν το θέατρο μιας νέας άνοιξης που έρχεται. Διότι το μονόπρακτο που είδαμε, «Ο κ. Εμμανουήλ και ο... Ροΐδης», του Αντώνη Νικολή, ήταν μια νέα, εντελώς πρωτότυπη, φωνή του θεάτρου μας, που είχε την τύχη να την ακούσουμε σε μια σπάνια παράσταση του Σταμάτη Φασουλή. Ενα έργο δηλαδή και μια παράσταση που, αν δεν είχε τελειώσει το θεατρικό καλοκαίρι, θα μπορούσαν κάλλιστα να πάρουν μία από τις πρώτες θέσεις αυτής της περιόδου.
Ο ήρωας που συνέλαβε ο Αντώνης Νικολής έχει ένα όνομα που παραπέμπει συνειρμικά αλλού: λέγεται Μανώλης Ροϊδάς. Και φυσικά σε κάνει να σκεφτείς το συγγραφέα της «Πάπισσας Ιωάννας».
Δεν έχει καμιά σημασία αν ο ήρωας λέγεται Μανώλης και Ροϊδάς και καθόλου Ροΐδης. Ομως καθώς περνούν τα χρόνια ο ίδιος αρχίζει να αισθάνεται πολύ κοντά στον Ροΐδη, σχεδόν να γίνεται ζωντανή παρουσία μέσα στο δωμάτιό του, να κουβεντιάζει μαζί του, να αισθάνεται πως κι εκείνος του μιλάει.
Το ανύπαρκτο (τουλάχιστον για το θεατή) «φάντασμα» του Ροΐδη δεν μιλάει φυσικά καθόλου. Ο μόνος που μιλάει είναι ο ταπεινός συμβολαιογράφος Ροϊδάς. Είτε απευθυνόμενος απ' ευθείας στο θεατή, είτε σχολιάζοντας αυτά που υποτίθεται ότι «γράφει» ο ευρισκόμενος σιωπηλός και ακίνητος υπολογιστής είτε απαντώντας σε υποτιθέμενα σχόλια που του κάνει ο συγγραφέας της «Πάπισσας Ιωάννας» - και που μόνο αυτός ακούει.
Και εδώ βρίσκεται η θεατρική ικανότητα του νέου συγγραφέα που πετυχαίνει να πει με χιούμορ και με ροΐδειο στιλ και (εν μέρει) γλώσσα τα δηκτικά του σχόλια πάνω σε σημερινά πρόσωπα και γεγονότα, χωρίς άλματα και επιδεικτικούς αναχρονισμούς. Ο χρόνος ροής είναι αδιάσπαστος από την εποχή της Πάπισσας ώς την εποχή του Ροΐδη και ώς τις σημερινές ημέρες.
Ο Αντώνης Νικολής όμως ήταν εξαιρετικά τυχερός -και ιδιαίτερα έξυπνος- να πάρει το κείμενό του ο Σταμάτης Φασουλής. Πάρα πολύ δύσκολα οποιοσδήποτε άλλος ηθοποιός -και σκηνοθέτης- θα κατάφερνε να φέρει σπαρταριστό αυτό το κείμενο μπροστά στο θεατή. Γιατί αυτό έκανε ο Φασουλής.
Εβγαλε το κείμενο από τις γραπτές σελίδες και το έκανε ζωντανό θέατρο. Και εάν πάντα μόνο έτσι γίνεται πραγματικό θέατρο -και πάντα και μόνο με την παρουσία θεατών- εδώ τα πράγματα ήταν εξαιρετικά δύσκολα. Από τη μια μεριά υπήρχε αυτή καθ' εαυτή η επικινδυνότητα ενός μη αναγνωρίσιμου άμεσα κειμένου και από την άλλη το άγνωστο -ή απομακρυσμένο- θέμα του έργου. Τρίτη και βασική δυσκολία ήταν αυτή που έχει πάντα ένας μονόλογος.
Ενας ηθοποιός, δηλαδή, μόνος να συνδιαλέγεται με ορατούς απέναντί του θεατές αλλά και με αόρατους συνομιλητές που μόνο αυτός βλέπει και ακούει. Γιατί είναι άλλο να είσαι πάνω στη σκηνή με ένα ή και περισσότερα πρόσωπα, να σου μιλάνε, να τους ακούς και να απαντάς, να λες τη σκέψη σου σ' αυτά τα συγκεκριμένα πρόσωπα και άλλο -εντελώς άλλο- να μην υπάρχει ψυχή γύρω σου παρά μόνο ο μισοφωτισμένος και χωρίς λόγια θεατής.
Τους θεατρικούς μονολόγους μπορούν να τους κάνουν πολυφωνικούς μόνο εξαιρετικά ταλαντούχοι ηθοποιοί. Και ο Σταμάτης Φασουλής είναι ένας απ' αυτούς. Με απλά μέσα, χωρίς εξωτερικά κόλπα. Μόνο με ένα επίμονο εσωτερικό ψάξιμο και με μια ιδιαίτερα επιτυχημένη επιλογή. Κάτι που κάνει το θεατή να ενδιαφέρεται κατ' αρχάς και στη συνέχεια να γοητεύεται από το αποτέλεσμα που βλέπει.
Και αυτό ακριβώς έκανε και τώρα. Ο θεατής δεν αφαιρέθηκε, δεν «ξεχάστηκε» ούτε στιγμή. Παρακολουθούσε τον Φασουλή, αισθανόταν ότι ο ηθοποιός «έγραφε» με το συγγραφέα το κείμενο του έργου. Ασχετα αν απλώς το ερμήνευε. Δηλαδή γινόταν αυτό που πρέπει να γίνεται σε κάθε καλή θεατρική παράσταση: να μην ξεχωρίζεις τον ηθοποιό από το συγγραφέα. Τα λόγια του συγγραφέα να είναι αυτά ακριβώς που λέει ο ηθοποιός. Η τέλεια ταύτιση.
Το «κακό» μ' αυτή την παράσταση ήταν ότι παίχτηκε μόνο δύο βραδιές και δεν μπορούν πια να τη δουν άλλοι θεατές. Ηταν εντεταγμένη σε μια έξυπνη και ευρηματική ιδέα με αποκλειστικά θεατρικούς μονολόγους (12 συνολικά) που παίχτηκαν όμως μέσα σε 6 μόνο μέρες σε τρία θέατρα. Προσωπικά δεν μπόρεσα να δω παρά μόνο την παράσταση του Φασουλή (από τις δύο όλες κι όλες που έδωσε).
Φαίνεται όμως πως και άλλες παραστάσεις αυτής της ιδέας ήταν καλές ώς πολύ καλές. Ελπίζω του χρόνου να υπάρξει επανάληψη των μονολόγων σε κάπως μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Για την ώρα θα πρέπει να περιμένουμε τη νέα συνάντηση Φασουλή - Νικολή το χειμώνα στο θέατρο «Δημήτρης Χορν» με το πρώτο εκτενές έργο του Νικολή. Και κάτι μου λέει ότι μας περιμένουν νέες συγκινήσεις...
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 05/10/2002
Copyright © 2008 Χ. Κ. Τεγόπουλος Εκδόσεις Α.Ε.
