Φιλόστρατος: Τὰ ἐς τὸν Τυανέα Ἀπολλώνιον.

Ο Φλάβιος Φιλόστρατος ή Φιλόστρατος ο Αθηναίος όπως αποκαλούσε ο ίδιος τον εαυτό του, δεύτερος στη σειρά τεσσάρων με το ίδιο όνομα καταγόμενων από τη Λήμνο και λίγο ή πολύ συγγενών μεταξύ τους, εξ αυτού και Φιλόστρατος Β’, θεωρείται από τους αντιπροσωπευτικότερους του κινήματος -που άλλωστε εκείνος ονομάτισε-, της Δεύτερης Σοφιστικής, διακεκριμένος σοφιστής στο τέλος 2^ου – αρχές 3^ου αι. μ.Χ. Γεννήθηκε στη Λήμνο ανάμεσα στο 160 με 170 μ.Χ. και απεβίωσε (στην Αθήνα ή στην Τύρο) γύρω στο 244 με 249. Σπούδασε στην Αθήνα και εγκαταστάθηκε στη Ρώμη στα χρόνια του Σεπτίμιου Σεβήρου (193-211). Τον περιέβαλλε με την εύνοιά της η Ιουλία Δόμνα, η φιλόδοξη σύζυγος του Σεπτίμιου, μέχρι και την αυτοκτονία της, το 217, που πρέπει να θεωρήσουμε και όριο γραφής της βιογραφίας του Απολλώνιου Τυανέα, κείμενο που συνέθεσε ο Φιλόστρατος ύστερα από παρότρυνση της αυτοκρατορικής συζύγου. Μετά το θάνατο της Ιουλίας Δόμνας είτε επέστρεψε στην Αθήνα είτε κατευθύνθηκε στην Τύρο όπου συνέχισε ως δάσκαλος της σοφιστικής. Ο Φιλόστρατος υπήρξε αττικιστής καθαρολόγος, όμως με ελευθερία και χάρη στο ύφος του. 

Ο Απολλώνιος από τα Τύανα της Καππαδοκίας, ο βιογραφούμενος από τον Φιλόστρατο, γεννήθηκε στις αρχές του 1^ου αι, περίπου συνομήλικος του Χριστού, ήταν ο νεοπυθαγόρειος φιλόσοφος με τη μεγάλη φήμη του σοφού και «θαυματουργού» που οι εθνικοί προσπάθησαν να αντιτάξουν στον ιδρυτή της ραγδαία διαδιδόμενης χριστιανικής θρησκείας. Η βιογραφία που εκπόνησε ο Φιλόστρατος εκτείνεται σε οκτώ βιβλία / μακροσκελή κεφάλαια, για την οποία λέει ότι αντλεί πληροφορίες από όσα είχε καταγράψει ο αυτόπτης μαθητής και σύντροφος του Απολλώνιου, Δάμις από τη Νινευή της Συρίας (πηγή και πρόσωπο του οποίου σήμερα αμφισβητείται και η ύπαρξη).

Ο Φιλόστρατος αποδίδει με τον τρόπο του μύθου τη γέννηση και το «θάνατο» του Απολλώνιου, σωστότερα την «έξοδό» του από τον κόσμο, (έχουμε μέχρι και «μεταθανάτια εμφάνισή» του σε νεαρό που δυσπιστεί στην ισχύ της πνευματικής παρουσίας του), θα έλεγα όμως ότι σε τίποτε δε θυμίζει «ευαγγέλιο», κείμενο ιδρυτικό μιας θρησκείας, άλλωστε ούτε ο Απολλώνιος διεκδίκησε κάτι περισσότερο από το κύρος ενός φιλοσόφου, και δη πυθαγόρειου. Νεοπυθαγόρειος, όπως και άλλοι, που σημαίνει ότι απέχει πλήρως από οινοποσία, κρεοφαγία, γάμο και έρωτα, από αιματηρές θυσίες, φοράει μόνο λινά υφάσματα (ποτέ ζωικής προέλευσης), περπατάει ξυπόλυτος ή με υποδήματα από πάπυρο (όχι δέρματα ζώων), δεν κόβει τα μαλλιά του, αρνείται τα θερμά λουτρά και δίνει και τηρεί σε νεαρή ηλικία τον όρκο της πενταετούς σιωπής. Για πέντε χρόνια ταξιδεύει στη Μικρά Ασία δίχως να αρθρώσει λέξη.

Αποκτά υπερφυσικές ικανότητες: μιλάει όλες τις γλώσσες (ανθρώπων, ζώων, πουλιών), διαβάζει ενδόμυχες σκέψεις, προβλέπει τα μέλλοντα ή «βλέπει» πράγματα που συμβαίνουν πολύ μακριά, όπως από την Έφεσο το θάνατο του τύραννου αυτοκράτορα Δομετιανού στη Ρώμη, και μάλιστα ωσεί παρών παροτρύνει το φονιά «Παῖε τὸν τύραννον, παῖε» (Χτύπα τον τύραννο, χτύπα τον) (βιβλίο Θ’, παρ. 367). Πιστεύει στη μετενσάρκωση, γνωρίζοντας επιπλέον και ποιος ήταν σε προηγούμενη ζωή του. Ωστόσο κηρύττει ασκητισμό, εγκράτεια, απλότητα. Υποδεικνύει το δρόμο της σοφίας, που είναι η εντρύφηση στη φιλοσοφία. Όταν τον ρωτούν αν είναι θεός, απαντάει ότι κάθε άνθρωπος που ξεχωρίζει για την αρετή του δικαιούται το χαρακτηρισμό θεϊκός. Και επίμονα αρνείται τη συκοφαντία του ανταγωνιστή του σοφιστή Ευφράτη, ότι επιδίδεται σε μαγείες, σκοτεινές τελετουργίες με ανθρωποθυσίες ή ότι εξωθεί τους ακροατές του σε απειθαρχία προς τον αυτοκράτορα.

Πουθενά δεν εισηγείται μία νέα θεότητα ή θρησκεία, δε θεολογεί καν.

Ταξίδεψε προς τους σοφούς της Περσίας και της Ινδίας, όπου συνάντησε Βραχμάνους, και στα σύνορα Αιγύπτου και Αιθιοπίας, στους καταρράκτες του Νείλου, στους Γυμνοσοφιστές. Πυθαγόρειοι, Βραχμάνοι, Γυμνοσοφιστές συγγενεύουν στους τρόπους του ασκητισμού. Παρά την πολύ καλή σχέση του με τον αυτοκράτορα Βεσπασιανό, θα φυλακιστεί από το γιο του Δομετιανό, θα κινδυνέψει να θανατωθεί.

Καταγράφονται περιστατικά που θυμίζουν ευαγγελικές παραβολές, τι είπε στη μία ή στην άλλη περίσταση, τι υπέδειξε στον έναν ή στον άλλο. Προσεύχεται στον Απόλλωνα, στον Δία και συχνότερα στον Ήλιο. Του αποδίδονται και θαυματουργικές θεραπείες, κυρίως σχετικές με την απελευθέρωση από λογής δαιμόνια. Να μην ξεχάσω, οι μαθητές - ακόλουθοί του ονομάζονταν Ἀπολλωνίειοι.  

Πρέπει να πέθανε μάλλον στα χρόνια που αυτοκράτορας ήταν ο φίλος του Νέρβας. Ο Φιλόστρατος ισχυρίζεται ότι παρόλο που ταξίδεψε σε όλο το (γνωστό τότε) κόσμο, δεν είδε πουθενά τάφο ή κενοτάφιο του Απολλώνιου. Δεν ξέρει καν αν πέρασε τα 80, τα 90 ή και τα 100. Μόνο πως ήταν ένας όμορφος γέρος, αλλά και όσα θρυλούνται για την «έξοδό» του από τον κόσμο ή την «ανάληψή» του στον ουρανό. Όπως το διατυπώνει ο Φιλόστρατος φημολογούνται πολλά «περὶ γὰρ τρόπου, καθ’ ὃν ἐτελεύτα, εἴγε ἐτελεύτα» (Θ’ 369), (για τον τρόπο με τον οποίο πέθανε, αν βέβαια πέθανε), διαφυλάσσει επιπλέον το κύρος της ιστορικής πηγής του, του Δάμιδος, δηλώνει δηλαδή πως ο Δάμις για το θάνατο του Απολλώνιου δε σημειώνει τίποτε.

Τρεις εκδοχές περί της «τελευτῆς» του, λοιπόν, η πρώτη ότι απεβίωσε στην Έφεσο ενώ τον φρόντιζαν δύο δούλες, η δεύτερη ότι πέθανε στη Λίνδο, πως μπήκε στο ιερό της Αθηνάς και από εκεί εξαφανίστηκε, και η τρίτη και πιο θαυμαστή, κατά την οποία έζησε τα στερνά του στην Κρήτη, ότι αφού τον υποδέχτηκαν σείοντας τις ουρές τους ημερωμένα τα άγρια σαν αρκούδες σκυλιά που φύλαγαν το ιερό της Δίκτυννας, νύχτα, παρουσία και των φυλάκων, έτρεξε και κλείστηκε στο ιερό που οι πόρτες του άνοιξαν μόνες τους για κείνον κι αυτόματα έκλεισαν πίσω του, κι ακούγονταν από το εσωτερικό του ιερού παρθένες που του τραγουδούσαν «στεῖχε γᾶς, στεῖχε ἐς οὐρανόν, στεῖχε», (προχώρα από τη γη, προχώρα στον ουρανό, προχώρα) (Θ’ 369-370), προφανώς κατευοδώνοντάς τον κατά την «ανάληψή» του στον ουρανό.

Ανάλογα μυθολογική ήτανε και η γέννησή του. Ο Φιλόστρατος είναι κι εδώ προσεκτικός, βέβαια: «τεχθῆναι δὲ ἐν λειμῶνι λέγεται», (ότι γεννήθηκε σε λιβάδι, λ έ γ ε τ α ι), εκεί που αργότερα κτίστηκε ιερό της λατρείας του, ότι η μητέρα του υποκινήθηκε από όνειρο να πάει σ’ αυτό το λιβάδι, όπου αποκοιμήθηκε στο χορτάρι, κοιμόταν και χόρευαν γύρω της κύκνοι, κι απ’ το τραγούδι τους ότι πετάχτηκε, κι από το ξάφνισμά της τον γέννησε εκεί επιτόπου. «Οἱ δὲ ἐγχώριοί φασιν» / (και οι ντόπιοι ισχυρίζονται) πως τη στιγμή της γέννησης έπεσε κεραυνός που δεν έφτασε στη γη, αλλά στάθηκε μετέωρος στον αιθέρα, «προσημαίνοντες οἱ θεοὶ… τὸ ἀγχοῦ θεῶν… ὅδε ὁ ἀνὴρ ἐγένετο» (προσημαίνοντας οι θεοί ότι αυτός ο άντρας γεννήθηκε κοντά στους θεούς) (Α’ 6-7).

Στις συνθήκες ηθικής αμηχανίας, ποικίλης και πολύπλευρης ανασφάλειας του ελληνιστικού και ρωμαϊκού κόσμου ήταν εύλογο να σταδιοδρομήσουν όχι λίγοι προφήτες, σωτήρες και θεοί. Ο Απολλώνιος, χάρη στην Ιουλία Δόμνα και τον Φιλόστρατο, κέρδισε ένα κάπως μεγαλύτερο μερίδιο υστεροφημίας από πολλούς πολλούς άλλους.  

                    

(Προτομή του Απολλώνιου Τυανέα στο Μουσείο του Καπιτωλίου, Ρώμη.)