Το κεφάλι της Μέδουσας
Αλήθειες αδυσώπητες, αποτρόπαιες
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ:
Μέδουσα,
ελαιογραφία γύρω στα 1597 (Πινακοθήκη Ουφίτσι , Φλωρεντία), έργο του
Καραβάτζιο / Michelangelo Merisi da Caravaggio (1571-1610)
Υπάρχουν αλήθειες αδυσώπητες, αποτρόπαιες. Κάτι σαν το τέρας της μυθολογίας με τα μαλλιά από φίδια, τη Μέδουσα. Έπεσα πάνω σε μια τέτοια πρόσφατα. Σε βίντεο τοπικού τηλεοπτικού σταθμού που διακινείται στο facebook μια νεαρή λιμενικός μιλάει με αφοπλιστική αμεσότητα, περιγράφει τις συνθήκες της δουλειάς της, κι όταν ρωτιέται τι τη συγκινεί περισσότερο κατά τις διασώσεις μεταναστών και προσφύγων, απαντάει, τα μωρά που μαζεύουν από το νερό οι λιμενικοί, που κλαίνε στις αγκαλιές τους, που όμως συχνά οι γονείς δείχνουν ν’ αδιαφορούν γι’ αυτά, «Πρώτα να σωθούμε εμείς∙ έχουμε κι άλλα, ή θα κάνουμε άλλα».
Το μετέφερα σε φίλο, κι ό,τι διαισθανόμουν, πως η πληροφορία δηλαδή ξεπερνούσε ή δεν αφορούσε μόνο τους συγκεκριμένους πρόσφυγες, εκείνος θα μου το επιβεβαίωνε με τρόπο αδιαφιλονίκητο. «Αυτή η κουβέντα δε φαντάζεσαι πόσο με περιέχει. Την ύπαρξή μου -κυριολεκτώ. Αρχές του 20ού, καιγόταν το σπίτι των προπαππούδων, έφευγαν διωγμένοι προς την ελεύθερη τότε Ελλάδα, φωνάζει η προγιαγιά στον προπαππού να τρέξουν να σωθούν. “Και τα παιδιά;” –ήταν εγκλωβισμένα στον οντά. “Άσ’ τ’ αυτά, εμείς να σωθούμε, θα κάνουμε άλλα.” Ο προπαππούς κοντοστάθηκε, δεν άντεξε, χώθηκε στις φλόγες, έσωσε τα δυο μικρά τους, το ένα ο παππούς μου! Κι αν θες το πιστεύεις, παρ’ ότι σκληρό, το στιγμιότυπο το μνημονεύουμε συχνά στην οικογένεια.»
Πράγματι. Σε ακραίες συνθήκες επιβίωσης έχει καταγραφεί μέχρι και η φρίκη γονείς να κανιβαλίζουν τα μωρά τους. Άγρια, αταβιστικά πράγματα επιπλέον, και γι’ αυτό κατεξοχήν υλικό της τέχνης. Θυμάμαι, σε ντοκιμαντέρ για τις κοινωνίες είδους μονογαμικών πιθήκων, όταν ο αρσενικός εγκαταλείψει τη σύντροφό του για κάποια άλλη, εκείνη σκοτώνει τα μικρά τους και του τα πηγαίνει στην καινούρια του φωλιά. Ο Ευριπίδης το πιθανότερο αγνοούσε πόσο βαθιά αταβιστική ήτανε η αντίδραση της Μήδειας.
Οι αποτρόπαιες αλήθειες είναι ο ζωτικός χώρος της τέχνης. Η φιλοσοφία ή η επιστήμη τις προσεγγίζουν με πολλή προσοχή, με γάντια και με μάσκες. Ο πολιτικός λόγος, και πολύ περισσότερο η πολιτική πράξη, μόνο με πραγματισμό. Ορθολογική ανάλυση, ψύχραιμη εκτίμηση συνθηκών, θεσμοθέτηση αναγκαίων, κυρίως εφικτών δράσεων. Όμως αυτά μπορούν να συμβούν σε κανονικές περιόδους, σε κανονικές κοινωνίες. Δεν έγιναν στην Ευρώπη των αρχών του 20ού, φερ’ ειπείν, και τα τέρατα χίμηξαν από τις γαλαρίες του ασυνειδήτου, εκατομμύρια νεκροί σε ανατολικό και δυτικό μέτωπο, κι αργότερα ο δεύτερος μεγάλος πόλεμος, τα κρεματόρια, τα στρατόπεδα της Γκουλάγκ, και δε συμμαζεύεται. Το πρόσωπο της Μέδουσας. Στη θέα του οι κοινωνίες πετρώνουν.
Το μεταναστευτικό – προσφυγικό, μία από τις αρνητικές συνέπειες της παγκοσμιοποίησης κατά την εκτίμηση πολλών διεθνολόγων, εξελίσσεται σε ανάλογο πρόβλημα. Κάναμε όλα τα λάθη. Ακατάσχετη αισθηματολογία (το κακέκτυπο της καλλιτεχνικής αισθαντικότητας), ηθικολογία (το κακέκτυπο της ηθικής), ιδεοληπτικές εμμονές (να αμιλλώνται οι φιλελεύθεροι τους αριστερούς ποιος περισσότερο), μικροπολιτική και λαϊκισμός (τόσο από την δική μας «πολιτική των ανοικτών συνόρων», όσο και απ’ την αλλοπρόσαλλη στάση των εταίρων στην Ένωση). Και το πρόσωπο της Μέδουσας σιγά σιγά ν’ αναδύεται: οι εκατόμβες των νεκρών προσφύγων και μεταναστών στα νερά της Μεσογείου, τα κέρδη σε δισεκατομμύρια δολάρια των διακινητών, οι συνθήκες στους καταυλισμούς, τα hotspot, ιδίως εδώ με την ενδημούσα διοικητική παθογένεια, η υπόθαλψη των εθνικολαϊκιστών και στις δυο πλευρές του Ατλαντικού, το Brexit βέβαια όσο κι η εντύπωση ότι η ΕΕ ως υπερεθνικός θεσμός παραπαίει, αν συνυπολογιστεί και η δράση των φανατικών μουσουλμάνων, διαφορετικής αιτιολογίας, όμως που επιτείνει συγγενή φοβικά σύνδρομα, πρόκειται ασφαλώς για ραγδαία επιδεινούμενη εικόνα, και παρόλο που ίσως δε βλέπουμε ακόμα παρά μια δυο μόνο απ’ τις φιδίσιες πλεξίδες... της αποτρόπαιης κεφαλής...
