Στο τέλος θα νικήσει και πάλι αυτός.

Μετά τον 17ο-18ο μ.Χ. αιώνα τα πάντα στον πλανήτη Γη, καλά-κακά, είναι Διαφωτισμός. Από τα μη επανδρωμένα σκάφη που αποστέλλονται στον Άρη μέχρι τις πλαστικές σακούλες στους βυθούς των ωκεανών. Δεν κέρδισαν τα υπερ-στρατοκρατικά καθεστώτα των εθνικοσοσιαλιστών ή των κομμουνιστών τις "μαλθακές" φιλελεύθερες δημοκρατίες∙ το αντίθετο. Και η σχετικά πλησιέστερη στον Διαφωτισμό νεοελληνική κοινωνία ευημέρησε και ευημερεί περισσότερο απ' όλες τις γειτονικές της βαλκανικές. Όμως και λιγότερο από πολλές ευρωπαϊκές, στον βαθμό που υπολείπεται κυρίως ως προς τον φιλελεύθερο χαρακτήρα των θεσμών (προνεωτερικά κατάλοιπα, π.χ. συνταγματικά κατοχυρωμένη επικρατούσα θρησκεία, άτυπη μερική σύγχυση των εξουσιών, δημοσιονομική κακοδαιμονία λόγω πελατειακών σχέσεων κ.τ.ό.), σε τελική ανάλυση τόσο όσο υστερεί από το να είναι ευνομούμενη φιλελεύθερη δημοκρατία.
Ο Κεμάλ Ατατούρκ με μια πράξη συμβολική, τη μετατροπή της Αγια-Σοφιάς από τζαμί σε μουσείο, εγκαινίαζε τη νεωτερική Τουρκία, μία χώρα που ευελπιστούσε ότι σταδιακά μπορούσε να οδηγηθεί στον φιλελεύθερο δυτικό κόσμο.
Τον ναό της Αγίας του Θεού Σοφίας τον έχτισε ο Ιουστινιανός, ένας αυτοκράτορας που μόνο διάβαζε και δη με δυσκολία τα ελληνικά, δεν τα μιλούσε, οι αυλικοί υπομειδιούσαν ειρωνικά όταν τον άκουγαν να το κάνει. Ήταν Ιλλυριός, καταγόμενος από το Ταυρήσιο, περιοχή κοντά στα σημερινά Σκόπια.
Το Βυζάντιο έχει μακρινή και πολύ πολύ έμμεση σχέση με τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό.
Η νεότερη Ελλάδα είναι το α π ό λ υ τ ο δημιούργημα του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Το δυστύχημα για όλους μας, αυτό το σπουδάζουμε, το ξέρουμε, το βιώνουμε ελάχιστοι Νεοέλληνες.
Όσα συμβαίνουν στην Τουρκία, ιδίως μετά το 2016, δεν είναι άσχετα με τις επιπτώσεις του τελευταίου μεγάλου κύματος του Διαφωτισμού, της (από πολλούς δυσφημισμένης) σύγχρονης παγκοσμιοποίησης.
Για να εμπεδωθεί η διάκριση των εξουσιών, να διαλυθούν οι δηλητηριώδεις "αιρέσεις" του Διαφωτισμού, ο φασισμός και ο κομμουνισμός, χρειάστηκαν δύο παγκόσμιοι και ένας ψυχρός πόλεμος, εκατομμύρια νεκροί. Ας ελπίσουμε πως για να γίνει αποδεκτή η αναγκαία, κατά το δυνατόν ελεύθερη, διακίνηση αγαθών, υπηρεσιών και ανθρώπων, η σύγχρονη παγκοσμιοποίηση, θα απαιτηθούν λιγότεροι νεκροί.
Η επαναλειτουργία της Αγίας Σοφίας ως μουσουλμανικού τεμένους, πέρα από οτιδήποτε άλλο, προοιωνίζεται μια πολύ αρνητική εξέλιξη για την ίδια την τουρκική κοινωνία, κατάσταση που προφανώς θα επηρεάσει τα Βαλκάνια, την Εγγύς Ανατολή, την Ευρώπη. Όπως εξάλλου και η ευρύτερη έξαρση του λαϊκισμού και του ανορθολογισμού σε ανατολή και δύση, ή η φαινομενικά μόνο αντίθετή τους ακραία αριστερίστικη αντίληψη για τα δικαιώματα ατόμων ή ομάδων.
Όμως όσα κι αν συμβούν, με όποιες παλινωδίες, στο τέλος θα επικρατήσουν και πάλι οι δυνάμεις του ορθού λόγου. Μακάρι και με το μικρότερο δυνατό κόστος σε ζωές...

[Ο Κωνσταντινουπολίτης συγγραφέας Ορχάν Παμούκ.]

Υ.Γ. Τους φιλελεύθερους, δυτικόφρονες, ευρωπαϊστές Τούρκους, που δεν είναι ούτε λίγοι, ούτε αντιλαμβάνονται επιδερμικά όσα πρεσβεύουν, τους εκπροσώπησε ο Ορχάν Παμούκ. Αλλά και ο πρώτος πολίτης, ο δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης / Ισταμπούλ, Εκρέμ Ιμάμογλου, ο οποίος και διαφώνησε με όσα θα διαδραματίζονταν, και απουσίαζε στην Άγκυρα τη μέρα της φιέστας Ερντογάν, προκειμένου μάλιστα να τιμήσει την ακριβώς αντίθετη εκδήλωση, τη Συνθήκη της Λωζάνης.

[Ο δήμαρχος της Ισταμπούλ, Εκρέμ Ιμάμογλου.]