Ο Τόμας Χαιγκ στο βιβλίο του «Το αρχαίο μυθιστόρημα» παρουσιάζει το λογοτεχνικό είδος από την
απαρχή του, με αρχαιότερο σωζόμενο «Τὰ
περὶ Χαιρέαν καὶ Καλλιρρόην» του Χαρίτωνα, ερευνά τη γενεαλογία του, τη
συνύπαρξή του με άλλα συναφή είδη, έως και τον απόηχό του στη λογοτεχνία των νεότερων
χρόνων.
Στο πανεπιστήμιο -δε θυμάμαι πια σε ποια ενότητα ούτε
από ποιον- το διδάχτηκα ως αλεξανδρινό μυθιστόρημα. Ο Τόμας Χαιγκ το προτιμάει σωστότερα αρχαίο, το κατηγοριοποιεί
περαιτέρω σε «ιδεώδες» ελληνικό, που και αυτό το υποδιαιρεί σε «προ-σοφιστικό» ή «μη
σοφιστικό», όπως το έργο του Χαρίτωνα και τα «Ἐφεσιακὰ» του Ξενοφώντα Εφέσιου από τα σωζόμενα, και το επηρεασμένο
από τη Δεύτερη Σοφιστική (κυρίως 2ος αι. μ.Χ.), εδώ κατατάσσει τα «Δάφνις καὶ Χλόη» του Λόγγου, «Τὰ κατὰ Λευκίππην καὶ Κλειτοφῶντα» του
Αχιλλέα Τάτιου και τα «Αἰθιοπικὰ» του
Ηλιόδωρου.
Το μυθιστόρημα το γεννάει η ελληνιστική κοινωνία (330 π.Χ. –
30 μ.Χ.), το κράμα του ελληνικού κόσμου μ’ εκείνον της Ανατολής, για να εκφράσει και
να παρηγορήσει την ποικίλη και πολύπλευρη ανασφάλεια του κατοίκου της μεγάλης ελληνιστικής πόλης και
αργότερα της ρωμαϊκής.
Η γενεαλογία του ξεκινάει από το έπος βέβαια: «Το
μυθιστόρημα είναι γνήσιος κληρονόμος του έπους όσον αφορά τη λειτουργία και τη
δομή του, αλλά και από ιστορική και χρονολογική άποψη. Η Οδύσσεια είναι το
πρότυπο του ελληνικού μυθιστορήματος, ή ακριβέστερα, το πρώτο μυθιστόρημα που
γράφτηκε στα ελληνικά, με θέμα ερωτικό, ταξιδιωτικό και περιπετειώδες.» (σελ.
142) Αλλά και λίγο παρακάτω: «Όλα τα είδη –λυρική ποίηση, δράμα, ιστοριογραφία,
μυθιστόρημα- έχουν ομηρικά θεμέλια και τρέφονται «με ψίχουλα από το μεγάλο
δείπνο του Ομήρου».» Γενεαλογία, που σχετίζεται και με την ιστοριογραφία, τη
βιογραφία, τις φανταστικές ταξιδιωτικές διηγήσεις, την ερωτική ποίηση.
Στο αρχαίο μυθιστόρημα εύλογα υπάγονται και οι φανταστικές
πράξεις των αποστόλων και τα αγιολογικά μυθιστορήματα. Επίσης το ρωμαϊκό κωμικό
μυθιστόρημα: Το «Σατυρικό» του Πετρώνιου, (το «Λούκιος ἢ Ὄνος» του Λουκιανού)
και «Οι μεταμορφώσεις» του Απουλήιου.
Τα πέντε πρώτα και τα τρία τελευταία, συνολικά οκτώ σωζόμενα
αρχαία μυθιστορήματα, τα έχω εντάξει στην προεργασία του ιστορικού δικού μου
μυθιστορήματος, θα αναρτήσω μικρά σχόλια - σημειώματα και εδώ, στην κατηγορία / ετικέτα:
αρχαίο μυθιστόρημα.
Ο Χαιγκ -για να επιστρέψω στο πολύ φροντισμένο στην έκδοσή του από το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής
Τράπεζας εγχειρίδιο, που προφανώς απευθύνεται σε αναγνώστες με ειδικό ενδιαφέρον- ανιχνεύει την επιρροή των πρώτων αυτών μυθιστορημάτων μέχρι και στη νεότερη λογοτεχνία. Εντοπίζει τα
χνάρια του Ηλιόδωρου στη «Δωδεκάτη Νύχτα»
του Σαίξπηρ, στο «Persiles y Sigismunda» του
Θερβάντες, στα «Παιδιά της Τύχης» του
Καλντερόν, στα έργα του Ρακίνα, ως και στην «Αΐντα» του Βέρντι, αλλά και τον
ενθουσιασμό του Γκαίτε για τον Λόγγο.
Για να καταλήξει ακριβοδίκαιος, εντούτοις, (σελ. 258): «Από αισθητική άποψη όμως,
το ρολόι δεν μπορεί να γυρίσει πίσω. Από τα ύψη που βρίσκεται πια η τέχνη του
μυθιστορήματος, οι προδρομικές απόπειρες φαίνονται πολύ μικρές.»
(Από το οπισθόφυλλο
της έκδοσης (2010): Ο Τόμας Χαιγκ γεννήθηκε το 1938 και σπούδασε Αρχαιολογία
στο Πανεπιστήμιο της Ουψάλας και στα Σουηδικά Ινστιτούτα της Ρώμης και της
Αθήνας. Το 1972 έγινε λέκτορας των Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Ουψάλας, και
το 1977 καθηγητής της Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μπέργκεν
(Νορβηγία). Έχει δημοσιεύσει πλήθος πραγματείες και άρθρα σε επιστημονικά
περιοδικά. Το 1971 δημοσίευσε μια έρευνα με τίτλο Η αφηγηματική τεχνική στα
αρχαία ελληνικά μυθιστορήματα, και το 1975 το βιβλίο Ο Φώτιος ως μεσάζων της αρχαίας
λογοτεχνίας. Επίκεντρο της έρευνάς του είναι η ελληνική λογοτεχνία της
μετακλασικής περιόδου και η ελληνική γλώσσα στη χριστιανική Νουβία.
Ο Τόμας Χαιγκ
απεβίωσε στις 11 Αυγούστου του 2011 στην Kristiansand της Νορβηγίας.)
[Tomas Hägg ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ, μετάφραση
Τζένη Μαστοράκη, μετάφραση παραθεμάτων Γιώργης Γιατρομανωλάκης, εκδόσεις ΜΙΕΤ,
γ' ανατύπωση, Αθήνα 2010, σελ. 300.]
Tomas Hägg (1938-2011).
